Аҳмад Дониш ва Садри Айний қарашлари, уларнинг қозилик фаолиятига назар

     Ўзбек замини донишмандлар, алломалар юрти. Кўпгина соҳаларда дунё тамаддунига муносиб ҳисса қўшган буюк инсонлар шу заминда яшаб, ижод этган. Уларнинг маънавий мероси бугунга ҳадар янги-янги марраларга руҳлантирмоқда. Гарчи ХVIII-ХIХ асрлар у даражада кўзга кўринарли алломалар асри бўлмасада, ўз даврининг, ўз соҳасининг эътиборли, ҳурматли инсонлари яшаб ўтган, ижод ҳилишган. Мана шундай аждодларимиздан бири Аҳмад Дониш ва Садри Зиёдир. Бу аждодларимизни ҳаттотлик, қозилик, адабиёт, умуман миллат уйғониши учун қилган оламшумул ишлари тарих зарварақларида муҳрланган ва ифтихор ила эътироф этилади.

     Хуршид Даврон кутубхонасида Жамшид Ниёзов қаламига мансуб «Аҳмад Дониш сабоқлари» номли маҳолада Аҳмад Дониш қиёфаси яққол чизиб берилган.

Бу табаррук заминдан не-не буюк зотлар етишиб чиҳмаган дейсиз. Уларнинг умумбашарий ғоялари, илмий мероси, орадан неча асрлар ўтса ҳамки, аҳамиятини йўҳотмай келмоқда. Ўзидан муносиб из ҳолдирган ана шундай улуғ сиймолардан бири улуғ олим ва давлат арбоби Аҳмад Донишдир.

     Кўпчилигимиз унинг номини эшитганмиз албатта. Бироқ «Аҳмад Калла», «Аҳмад махдум», «Муҳандис» номлари билан замонасида шуҳрат ҳозонган ва илмий-адабий тафаккурнинг янгиланишига сезиларли таъсир кўрсатган алломанинг амирлик тузумини ислоҳ ҳилиш, Россия ва Европа мамлакатларидан андоза олиб, ҳуқуқий демократик давлат ва кучли фуқаролик жамияти барпо этиш, турли табақа вакилларидан иборат парламент (машварат) тузиш, барча қонун, низомларни шу кенгашда ишлаб чиқиб, ҳаётга татбиқ этиш, мактаб ва мадраса фанлари, ўқитиш усулларини тубдан янгилаш хусусидаги илғор қарашларидан бехабар чиҳамиз.

      Аҳмад Дониш 1827 йили Бухорода шофирконлик мударрис оиласида туғилган. Дастлаб мактабда, сўнгра отасининг мадрасасида ўқиган Аҳмад адабиёт, тарих, фалсафа, табобат, астрономия илмларини пухта ўзлаштирган. Шунингдек, у номи чиққан хаттот ва рассом ҳам эди.

    Маънавиятимизнинг забардаст вакилларидан бўлган Аҳмад Донишдан бизга улкан мерос ҳолган бўлиб, унинг қамрови ниҳоятда кенг. Садриддин Айний, Евгений Бертельс, Иброҳим Мўминов, Садри Зиё, Сотим Улуғзода, Иброҳим Ҳаҳҳул каби атоқли олим ва адиблар мутафаккир ҳаёти ва ижодини тадқиқ этишган.

     Бухорода вужудга келган жадидчилик ҳаракатини қўллаб-қувватлаган давлат амалдорларидан бири Садр Зиё (Шарифжон Махдум) бўлиб, у 1865- йил 24-февралда ҳозирги Самарқанд вилояти Пахтачи туманига қарашли Зиёвуддин ҳудудида таваллуд топган. Муҳаммад Шариф Садр Зиё отаси домла Абдушукур ва ўша даврнинг тараққийпарвар шоирларидан Исо Махдумдан дастлабки диний таълимни олиб, кейинчалик мадрасага ўқишга кирган. Садр Зиё ўз даврининг донишманд ва ҳур фикрли кишилари Мирзо Нарзулло Лутфий, Абдулмажид Зуфунун, Содиқ Гулханий, Ҳамидбек Таҳсин, Қори Абдукарим Офарин (Дўзахий), Мирзо Азим Сомий кабилар билан ҳамфикр бўлиб, улар билан доимий йиғилиб туришган. Жамиятнинг суҳбатларига Аҳмад Дониш ҳам яширинча келиб турган.

     Садр Зиё 1900-йилда Аҳмад Донишнинг «Наводир-ул-ваҳое» номли асарининг қўлёзмасини топиб, уни кўчириб беришни Мирзо Абдулвоҳид (Мунзим)га топширган. Унинг саъй-ҳаракатлари натижасида бу нодир асар келгуси авлодлар учун саҳлаб ҳолинган. Садр Зиё 26 ёшида мадраса таълимини тамомлагач, Амир Абдулаҳадхон томонидан давлат ишларига жалб этилиб, 1893-йил 9-майида Хайробод туманига қози этиб тайинланган ва то 1920-йил сентябргача Пешку, Ванғозе, Ғиждувон, Янгиқўрғон, Чақоржўй, Қарши, Шаҳрисабз каби туманларда қозилик қилган. Амир Олимхон 1917-йил 29-мартида Садр Зиёни қозикалон этиб тайинлайди. 1917-йилнинг 7-апрелида амир томонидан ислоҳот фармони эълон ҳилингандан кейин амирликда вужудга келган эскича қарашдаги муллаларнинг норозилик ҳаракати даврида Садр Зиё 1917-йили жадидчиликда айбланади ва ўша йилнинг 9-апрелида уларнинг мурожаати билан қозикалонликдан олиб ташланади. Орадан бир неча ой ўтгач, 1917- йил 10-октябрда амир Садр Зиёни Қаршига қози этиб тайинлади. Унинг қозилиги 1918-йилнинг 3-апрелигача давом этди. Шу куни Садр Зиё қамоққа олинди. 70 кунлик ҳибсдан озод этилган Садр Зиё 1918-йилнинг июнида Шаҳрисабзга қози этиб тайинланди. 1920-йилда Бухорода совет ҳокимияти ўрнатилгач, БХСР ҳукуматида масъул лавозимларда хизмат ҳилди.

       Садри Зиёнинг ХIХ аср охири – ХХ аср бошларида яшаб ижод ҳилган олимлардан бири Абдурраҳим қурро Торобий ҳақида маълумотлари ниҳоятда қимматли. Абдурраҳим қурро Торобий ҳақида замонавий илмий адабиётларда маълумотлар йўҳ ҳисоби. Манбаларда ҳам у ҳақида маълумотлар жуда кам. Асосан, Муҳаммад Шариф Садри Зиё Бухорий асарларида у ҳақида маълумотлар учрайди.

 

 

Қашқадарё вилоят

маъмурий суди судьяси                                                                             Б.Қиличов

 

Қашқадарё вилоят маъмурий судида Олий суд пленум қарорлари мухокама қилинди

Қашқадарё вилоят маъмурий судида 2023 йил 02 август куни Ўзбекистон Республикаси Олий суди Пленум томонидан қабул қилинган «Одил судловни амалга оширишда Ўзбекистон Республикаси Конституцияси нормаларини тўғридан-тўғри қўллашнинг айрим масалалари тўғрисида»ги, «Фирибгарликка оид ишлар бўйича суд амалиёти тўғрисида» ги «Реабилитация этилган шахсга етказилган зиённи қоплаш ва уиинг бошқа ҳуқуқларини тиклаш бўйича суд амалиётининг айрим масалалари тўғрисида»ги ва «Интеллектуал мулкка оид ишларни кўриб чиқишнинг айрим масалалари тўғрисида»ги қарорлари муҳокама қилиниди.

«Давлат божи тўғрисида»ги Ўзбекистон Республикаси қонунига ўзгартиш ва қўшимчалар киритиш ҳақида Ўзбекистон Республикасининг қонуни

      2023 йил 13 июль куни «Давлат божи тўғрисида»ги Ўзбекистон Республикаси қонунига ўзгартиш ва қўшимчалар киритиш ҳақидаги Ўзбекистон Республикасининг ЎРҚ-855-сонли қонуни қабул қилинди.

     Кейинги йилларда мамлакатимизда тадбиркорлик фаолиятини ва рақобат муҳитини янада ривожлантиришга, истеъмолчилар ҳуқуқларининг ишончли ҳимоя қилинишини таъминлашга ҳамда тадбиркорлик субъектларини ҳар томонлама қўллаб-қувватлашга қаратилган кенг кўламли ислоҳотлар амалга оширилди.

    Шу билан бирга рақобат муҳитини ривожлантириш ва истеъмолчилар ҳуқуқларини ҳимоя қилиш, тадбиркорлик субъектларига давлат томонидан берилган ҳамда ўз муддатида қайтарилмаган кредит маблағларини ундириш масалаларига доир даъволар, аризалар ва шикоятлар билан судларга мурожаат қилиш чоғида тегишли давлат органларини давлат божини тўлашдан озод этиш зарурати юзага келмоқда.

     Ушбу Қонун билан Ўзбекистон Республикаси Рақобатни ривожлантириш ва истеъмолчилар ҳуқуқларини ҳимоя қилиш қўмитасини ҳамда Ўзбекистон Республикаси Иқтисодиёт ва молия вазирлиги ҳузуридаги Тадбиркорлик фаолиятини қўллаб-қувватлаш давлат жамғармасини судларга мурожаат қилиш чоғида давлат божини тўлашдан озод этиш назарда тутилмоқда.

    Ушбу Қонун тегишли давлат органларига судларга мурожаат қилиш учун ажратилган давлат божи тўловидан тежалган маблағларни тадбиркорликни ривожлантириш, тадбиркорлик субъектларининг ва истеъмолчиларнинг ҳуқуқлари янада ишончли ҳимоя қилинишини таъминлаш учун йўналтиришга хизмат қилади.

     Ўзбекистон Республикасининг 2020 йил 6 январда қабул қилинган «Давлат божи тўғрисида»ги ЎРҚ-600-сонли Қонунига қуйидаги ўзгартиш ва қўшимчалар киритилди:

1) 8-модданинг биринчи қисми:

29-банди қуйидаги таҳрирда баён этилсин:

«29) Ўзбекистон Республикаси Рақобатни ривожлантириш ва истеъмолчилар ҳуқуқларини ҳимоя қилиш қўмитаси ҳамда унинг ҳудудий органлари – ўз зиммасига юклатилган ваколатларга мувофиқ судларга кўриб чиқиш учун бериладиган даъволар ва шикоятлар юзасидан»;

қуйидаги мазмундаги 44-банд билан тўлдирилсин:

«44) Ўзбекистон Республикаси Иқтисодиёт ва молия вазирлиги ҳузуридаги Тадбиркорлик фаолиятини қўллаб-қувватлаш давлат жамғармаси — ўз ҳуқуқлари ҳамда қонуний манфаатларини ҳимоя қилиш юзасидан даъволар, аризалар ва шикоятлар билан судга мурожаат қилганда»;

2) 9-модданинг биринчи қисми:

9-банди қуйидаги таҳрирда баён этилсин:

«9) Ўзбекистон Республикаси Рақобатни ривожлантириш ва истеъмолчилар ҳуқуқларини ҳимоя қилиш қўмитаси ҳамда унинг ҳудудий органлари — ўз зиммасига юклатилган ваколатларга мувофиқ судларга кўриб чиқиш учун бериладиган даъволар, аризалар ва шикоятлар бўйича»;

қуйидаги мазмундаги 28-банд билан тўлдирилсин:

«28) Ўзбекистон Республикаси Иқтисодиёт ва молия вазирлиги ҳузуридаги Тадбиркорлик фаолиятини қўллаб-қувватлаш давлат жамғармаси — ўз ҳуқуқлари ҳамда қонуний манфаатларини ҳимоя қилиш юзасидан даъволар, аризалар ва шикоятлар билан судга мурожаат қилганда»;

3) 10-модданинг биринчи қисми:

101-банди қуйидаги таҳрирда баён этилсин:

«101) Ўзбекистон Республикаси Рақобатни ривожлантириш ва истеъмолчилар ҳуқуқларини ҳимоя қилиш қўмитаси ҳамда унинг ҳудудий органлари — ўз зиммасига юклатилган ваколатларга мувофиқ судларга кўриб чиқиш учун бериладиган аризалар ва шикоятлар юзасидан»;

қуйидаги мазмундаги 18-банд билан тўлдирилсин:

«18) Ўзбекистон Республикаси Иқтисодиёт ва молия вазирлиги ҳузуридаги Тадбиркорлик фаолиятини қўллаб-қувватлаш давлат жамғармаси — ўз ҳуқуқлари ҳамда қонуний манфаатларини ҳимоя қилиш юзасидан аризалар ва шикоятлар билан судга мурожаат қилганда»

Қашқадарё вилоят маъмурий

 судининг судьяси                                                                                         Б.Нармуратов

Педагог ходимларнинг хизмат вазифаларини бажаришига тўсқинлик қилганлик учун жавобгарлик масалалари бўйича ЎРҚ 826-сон Қонуни мазмун-моҳияти тўғрисида

      2023 йил 27 март куни Педагог ходимларнинг хизмат вазифаларини бажаришига тўсқинлик қилганлик учун жавобгарлик кучайтирилиши муносабати билан Ўзбекистон Республикасининг Жиноят кодексига ҳамда Ўзбекистон Республикасининг Маъмурий жавобгарлик тўғрисидаги кодексига қўшимча ва ўзгартишлар киритиш ҳақидаги ЎРҚ 826-сонли Ўзбекистон Республикасининг қонуни қабул қилинди.

     Кейинги йилларда мамлакатимизда мажбурий меҳнатга барҳам бериш, айниқса, таълим ташкилотларининг педагог ходимларини ўз хизмат вазифалари билан боғлиқ бўлмаган ишларга жалб этиш ҳолларига қарши курашиш самарадорлигини оширишга қаратилган қонун ҳужжатларини ҳамда уларни амалга ошириш механизмларини такомиллаштиришга алоҳида эътибор қаратилмоқда.

        Бироқ педагог ходимларни уларнинг касбий фаолияти билан боғлиқ бўлмаган тадбирларга жалб этиш ҳоллари давом этмоқда. Шу муносабат билан Ўзбекистон Республикасининг Жиноят кодексига педагог ходимларни меҳнатга маъмурий тарзда мажбурлаганлик учун маъмурий жазо қўлланилганидан кейин худди шундай қилмишни такроран содир этганлик учун жиноий жавобгарликни назарда тутувчи норма киритилмоқда. Бундан ташқари, Ўзбекистон Республикасининг Маъмурий жавобгарлик тўғрисидаги кодексида педагог ходимларни меҳнатга маъмурий тарзда мажбурлаганлик, шунингдек уларнинг касбий фаолиятига қонунга хилоф равишда аралашганлик учун жавобгарлик кучайтирилиши назарда тутилмоқда.

     Ушбу Қонун таълим ташкилотининг педагог ходимларини мажбурий меҳнатга жалб қилиш билан боғлиқ ҳуқуқбузарликлар учун, педагог ходимларнинг касбий фаолиятига қонунга хилоф равишда аралашганлик учун жавобгарликни кучайтиришга, шунингдек уларнинг ҳуқуқлари, эркинликлари ва қонуний манфаатларини таъминлашга хизмат қилади.

    Мазкур қонун билан қуйидаги ўзгартириш, қўшимча ва тўлдиришлар киритилган. Жумладан, Ўзбекистон Республикасининг Жиноят кодекси 1482-моддаси қуйидаги мазмундаги учинчи қисм билан тўлдирилсин:

«Меҳнатга бирон-бир шаклда маъмурий тарзда мажбурлаш, бундан қонунда назарда тутилган ҳоллар мустасно, таълим ташкилотининг педагог ходимига нисбатан худди шундай қилмиш учун маъмурий жазо қўлланилганидан кейин содир этилган бўлса, —

базавий ҳисоблаш миқдорининг бир юз эллик бараваридан икки юз бараваригача миқдорда жарима ёки уч йилгача муайян ҳуқуқдан маҳрум қилиш ёхуд уч йилгача ахлоқ тузатиш ишлари билан жазоланади».

Бундан ташқари, Ўзбекистон Республикасининг Маъмурий жавобгарлик тўғрисидаги қуйидаги қўшимча ва ўзгартишлар киритилган:

–51-модда қуйидаги мазмундаги иккинчи қисм билан тўлдирилсин:

«Худди шундай ҳуқуқбузарлик таълим ташкилотининг педагог ходимига нисбатан содир этилган бўлса, —

базавий ҳисоблаш миқдорининг юз бараваридан бир юз эллик бараваригача миқдорда жарима солишга сабаб бўлади»;

–1975-модда:

номидаги «Таълим муассасаси» деган сўзлар «Таълим ташкилоти» деган сўзлар билан алмаштирилсин;

–биринчи қисми қуйидаги таҳрирда баён этилсин:

«Таълим ташкилоти педагог ходимининг касбий фаолиятига таълим олувчиларнинг билимини тўғри ва холис баҳолашига таъсир кўрсатиш билан ифодаланган тарзда қонунга хилоф равишда аралашиш ёки таълим ташкилоти педагог ходимининг хизмат вазифаларини бажаришига тўсқинлик қилиш, —

фуқароларга базавий ҳисоблаш миқдорининг етти бараваридан ўн бараваригача, мансабдор шахсларга эса — ўн бараваридан ўн беш бараваригача миқдорда жарима солишга сабаб бўлади»;

иккинчи қисмининг санкцияси қуйидаги таҳрирда баён этилсин:

«фуқароларга базавий ҳисоблаш миқдорининг ўн бараваридан ўн беш бараваригача, мансабдор шахсларга эса — ўн беш бараваридан йигирма бараваригача миқдорда жарима солишга ёки ўн беш суткагача маъмурий қамоққа олишга сабаб бўлади»;

-283-модданинг еттинчи қисмидаги «Ушбу Кодекснинг 1975-моддасида назарда тутилган ҳуқуқбузарлик содир этилган тақдирда (таълим муассасаси педагог ходимининг касбий фаолиятига қонунга хилоф равишда аралашиш ёки ўз хизмат вазифаларини бажаришига тўсқинлик қилиш), таълим муассасасининг педагог ходими» деган сўзлар «Ушбу Кодекснинг 1975-моддасида назарда тутилган ҳуқуқбузарлик содир этилган тақдирда (таълим ташкилоти педагог ходимининг касбий фаолиятига қонунга хилоф равишда аралашиш ёки ўз хизмат вазифаларини бажаришига тўсқинлик қилиш), таълим ташкилотининг педагог ходими» деган сўзлар билан алмаштирилсин.

        Мазкур қонуннинг қабул қилиниши мамлакатимизда мажбурий меҳнатга барҳам бериш, айниқса, таълим ташкилотларининг педагог ходимларини ўз хизмат вазифалари билан боғлиқ бўлмаган ишларга жалб этиш ҳолларига қарши курашиш учун замин яратади.


Қашқадарё вилоят маъмурий

судининг судьяси                                                                                            Б.Нармуратов

Ўзбекистон Республикаси конституцияси, сайлов қонунчилиги ва сайловга оид низоларнинг маъмурий судларда кўриб чиқиш тартиби

        Жорий йилнинг 15 июнь куни Қашқадраё вилоят маъмурий суди ва Фуқаролик ишлари бўйича Қашқадарё вилоят суди ҳамкорлигида Ўзбекистон Республикаси Конституцияси ва Конституция нормаларини судларда қўлллаш, шунингдек сайлов қонунчилиги ва сайловга оид низоларнинг маъмурий судларда кўриб чиқиш тартиби бўйича қўшма семенар машғулоти бўлиб ўтди.

           Мазкур семенар машғулотида дастлаб, судлар томонидан конституциявий нормаларни тўғридан-тўғри ва бир хилда қўлланилиши орқали инсон ҳуқуқларига оид кафолатларни тўлақонли таъминлаш,  Конституциянинг олий юридик кучга эгалиги ҳақидаги қоида унинг нормалари барча қонунлар ва бошқа норматив ҳуқуқий ҳужжатлардан устун туришини англатиши, судлар кўриб чиқилаётган ҳуқуқий муносабатларни тартибга солувчи қонун ва бошқа норматив ҳужжатнинг мазмунини баҳолаши ва барча зарур ҳолларда Конституция нормаларини тўғридан-тўғри амал қилувчи олий юридик кучга эга норматив ҳуқуқий асос сифатида қўллаши лозимлиги хусусида сўз борди.

          Фуқаролик ишлари бўйича Қашқадарё вилоят судининг судьяси Д.Шамсиева Ўзбекистон Республикаси Янги Конститутцияда инсон ҳуқуқларининг кафолати ҳамда Конститутциянинг нормаларини судлар томонидан амалиётда қўлланилиши хусусида тўхталиб ўтди.

        Ҳар бир мамлакат эркин ва фаровон жамият қуришга интилар экан, бу йўлдаги улуғвор мақсад ҳамда вазифаларини, аввало, ўз Конституциясида мустаҳкамлайди. Бунда қонун устуворлигини таъминлаш ҳар қандай замонавий демократик давлатнинг асоси ҳисобланади. Айнан Конституцияда белгиланган устувор қоидалар асосида жамият, унинг сиёсий институтлари ва иқтисодиёт тўлиқ ривожланади. Шу маънода, янги таҳрирдаги Конституция жамиятимизнинг эволюцион ривожланишидан келиб чиқаётган ҳаётий зарурат бўлиб, бу адолатли жамият барпо этиш йўлидаги улкан қадамдир.

        Қонунлардаги зиддиятлар ва ноаниқликлар инсон фойдасига ҳал бўлиши шарт ва зарур. Бунга кўра, қонунчиликдаги инсон ва давлат ўртасида муносабатларни тартибга солувчи ноаниқликлар, турли тушунмовчиликлар бартараф этилади, фуқароларнинг ортиқча оворагарчиликлари олди олинади.

     Конституцияда давлат органлари томонидан инсонга нисбатан қўлланиладиган ҳуқуқий таъсир чоралари мутаносиблик принципига асосланиши ва қонунларда назарда тутилган мақсадларга эришиш учун етарли бўлиши кераклиги мустаҳкамланмоқда. Қонунчиликда белгиланмаган мажбурият ҳеч кимнинг зиммасига ўз розилигисиз юклатилиши мумкин эмаслиги қайд этиляптики, ушбу норма одамлар ҳаётини янада енгиллаштириши ҳақида маъруза қилди.

  Шунингдек, маърузачи Конституцияга суд ҳокимиятининг молиявий мустақиллигини таъминлашга оид алоҳида модда киритилаётгани судлар мустақиллиги кафолатларини кучайтиришга хизмат қилиши ҳақида айтиб ўтди.

Семенар машғулотида Қарши туманлараро маъмурий суди судьяси Учқун Самандаров сайлов олди сиёсий жараёнлар, шу жумладан сайлов қонунчилиги ва сайловга оид низоларнинг маъмурий судларда кўриб чиқиш тартиби юзасидан маъруза қилди.

      Маърузада, сайлов жараёни, сайлов принциплари, сайловни ўтказиш тартиби билан бир қаторда, фуқароларнинг сайлов ҳуқуқлари кафолатлари, сайлов қонунчилиги бузилиши ҳолатлари юзасидан судларга мурожаат қилиши тартиби, ишларни судларда кўриш масалалари юзасидан сўз борди.

      Семенар машғулоти якуни қизиқарли савол-жавоблар, мунозаралар билан давом этди.

Янги таҳрирдаги Ўзбекистон Республикаси конституциясини амалга ошириш бўйича биринчи навбатдаги чора-тадбирлар судлар олдига қандай муҳим вазифаларни юклайди

       Мамлакатимизда жорий йилнинг 30 апрель куни ўтказилган умумхалқ референдумида янги таҳрирдаги Ўзбекистон Республикаси Конституцияси қабул қилинган бўлиб,  референдумда иштирок этган фуқароларнинг 90,21 фоизи томонидан ушбу янги таҳрирдаги Конституцияни ёқлаб овоз берган. Бу эса ўз навбатида халқимизнинг Конституцияда орзу-умидлари ва интилишлари ўз аксини топганлигини англатади.

    Ўтказилган референдум Конституцияда белгиланганидек халқимизнинг бирдамлиги ва ҳамжиҳатлиги, суверен, демократик, ҳуқуқий, ижтимоий ва дунёвий давлат қуришга қатъий қарор қилганлигининг ишончли ифодаси бўлди.

Янги таҳрирдаги Конституция Янги Ўзбекистон стратегиясини амалга оширишнинг сиёсий-ҳуқуқий асосларини яратиб, миллий давлатчилик тараққиётининг тарихий муҳим босқичида давлат ва жамиятни янада ривожлантиришнинг устувор йўналишларини белгилаб берди.

     Жумладан, Конституцияда давлат ва жамиятқурилиши билан биргаликда, инсон ҳуқуқ ва эркинликларини ҳимоя қилишнинг мутлақо янги механизмларини назарда тутувчи конституциявий асослар белгиланди.

      Давлат ҳокимияти органларининг ваколатлари қайта тақсимланиб, жойларда ҳокимлар ва халқ депутатлари Кенгашлари ваколатлари тақсимланишига асосланган давлат ҳокимиятини ташкил этишнинг янги модели назарда тутилди.

      Янги таҳрирдаги Ўзбекистон Республикаси Конституциясини сўзсиз ва тўлиқ амалга ошириш, унда мустаҳкамланган устувор принципларни Янги Ўзбекистон улуғвор ғоясига ҳамоҳанг тарзда рўёбга чиқариш, давлат органларининг фаолиятини янгича конституциявий-ҳуқуқий шароитларда йўлга қўйиш, фуқаролар ўз ҳаётида халқ Конституцияси руҳини яққол ҳис этиб туришини таъминлаш мақсадида Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2023 йил 8 майда “Янги таҳрирдаги Ўзбекистон Республикаси Конституциясини амалга ошириш бўйича биринчи навбатдаги чора-тадбирлар тўғрисида”ги Фармони қабул қилинди.

      Унда янги таҳрирдаги Конституцияни сўзсиз ва тўлиқ амалга ошириш барча даражадаги давлат органлари ва ташкилотларининг биринчи навбатдаги устувор вазифаси этиб белгиланиш билан бирга давлат органлари ва ташкилотларининг раҳбарлари янги таҳрирдаги Конституцияни амалга ошириш бўйича чора-тадбирлар ижросини ўз вақтида таъминлаш учун шахсан жавобгар эканлиги қайд этилди.

      Ўз навбатида, янги таҳрирдаги Ўзбекистон Республикаси конституциясини амалга ошириш бўйича биринчи навбатдаги чора-тадбирлар судлар олдида қуйидаги муҳим вазифаларни белгилаб берди. Хусусан, янги таҳрирдаги Конституция олий юридик кучга эга эканлигидан келиб чиқиб, давлат органлари ва ташкилотлари, шу жумладан, суд ва ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органлар фаолиятида тўғридан-тўғри ва сўзсиз қўлланилиши лозимлиги белгиланди.

       Бундан ташқари, Конституция нормаларини уларни амалга ошириш учун бошқа қонунчилик ҳужжатларининг мавжуд эмаслиги ёки қонунчиликка Конституцияга мувофиқ ўзгартириш ва қўшимчалар киритилмаганлиги важи билан қўллашни рад этиш қатъиян тақиқланди.

         Янги таҳрирдаги Конституциянинг 55-моддасида белгиланган ҳар бир шахснинг ўз ҳуқуқ ва эркинликларини суд орқали ҳимоя қилиш ҳуқуқи кафолатларини янада кучайтириш мақсадида 2024 йил 1 январдан бошлаб, маъмурий судларга шикоят қилишда фуқаро ва тадбиркорлик субъектларидан давлат божини ундирмаслик, бунда давлат божини ишни кўриб чиқиш натижаси бўйича айбдор тарафдан ундириш тартиби жорий этиш юзасидан 2023 йил 1 октябрга қадар ушбу масала бўйича қонун лойиҳасини Олий Мажлис Қонунчилик палатасига киритиш белгиланди.

       Шунингдек, Конституциянинг 21-моддасида белгиланган ҳуқуқий таъсир чораларини қўллашда мутаносиблик принципини ҳаётга татбиқ этиш мақсадида маъмурий жавобгарлик тўғрисидаги қонунчиликда шартномавий ва бошқа фуқаровий-ҳуқуқий муносабатлардан келиб чиқадиган жавобгарлик чораларини бекор қилиш, хусусан, 2024 йил
       1 январга қадар қонунчилик базасини тўлиқ хатловдан ўтказиб, унда белгиланган ҳуқуқий таъсир чораларини мутаносиблик принципига мувофиқлаштириш бўйича таклифлар киритиш назарда тутилди. Бундан ташқари, Фармонда Конституциянинг 29-моддасида белгиланган давлатнинг ҳуқуқбузарликлардан жабрланганларга етказилган зарарнинг ўрни қопланиши учун шарт-шароитларни яратиш мажбурияти тўлиқ рўёбга чиқарилишини таъминлашга қаратилган механизмларни назарда тутувчи Ўзбекистон Республикаси Президенти қарори лойиҳасини тегишли мутасадди идоралар билан биргаликда ишлаб чиқиш ва белгиланган тартибда киритсин. Шу каби, Конституциянинг 26-моддасида белгиланган инсоннинг шаъни ва қадр-қиммати дахлсизлиги кафолатларини янада мустаҳкамлаш мақсадида мутасадди идоралар билан биргаликда 2023 йил 1 августга қадар қамоққа олиш тарзидаги эҳтиёт чорасини қўллашда шахсни ҳибсхонага жойлаштиришдан олдин мажбурий тиббий кўрикдан ўтказиш тартибини жорий этиш бўйича асослантирилган таклифларни киритиш белгилаб берилди.

        Судлар олдида турган асосий вазифа юқоридаги чора-тадбирларни ўз вақтида ва сифатли амалга ошириш билан бирга янги таҳрирдаги Конституцияни ҳаётга тўлақонли тадбиқ этилишида ўзининг муҳим ҳиссасини қўшишдан иборат.



Қарши туманлараро

маъмурий суди судьяси                                                У.Самандаров

Маъмурий судларда давлат божини тўлашдан озод қилиш тартиби

      Ўзбекистон Республикасининг Давлат божи тўғрисидаги қонунининг 7-моддасида, давлат божини тўлашдан озод қилинадиган жисмоний ва юридик шахсларнинг қатъий рўйхати ушбу Қонун билан белгиланади.

        2020 йил 1 январга қадар қабул қилинган бошқа қонун ҳужжатларида назарда тутилган ва ушбу Қонунда назарда тутилмаган давлат божини тўлашдан озод қилиш ушбу ҳужжатларнинг амал қилиш муддати тугагунига қадар кучда қолади деб кўрсатилган.

      Мазкур Қонуннинг 10-моддасида, маъмурий судларда давлат божини тўлашдан озод қилиш тартиби белгиланган.

           Маъмурий судларда давлат божини тўлашдан қуйидагилар озод қилинади:

1) тадбиркорлик субъектлари — тадбиркорлик фаолиятини амалга ошириш билан боғлиқ ҳуқуқлари ва қонуний манфаатларини бузаётган давлат бошқаруви органларининг, маъмурий-ҳуқуқий фаолиятни амалга оширишга ваколатли бўлган бошқа органларнинг, фуқаролар ўзини ўзи бошқариш органларининг, улар мансабдор шахсларининг қарорлари, ҳаракатлари (ҳаракатсизлиги) устидан судга мурожаат қилганда;

2) Ўзбекистон Республикаси Савдо-саноат палатаси ва унинг ҳудудий бошқармалари — давлат бошқаруви органларининг, маъмурий-ҳуқуқий фаолиятни амалга оширишга ваколатли бўлган бошқа органларнинг, фуқаролар ўзини ўзи бошқариш органларининг, улар мансабдор шахсларининг қарорлари, ҳаракатлари (ҳаракатсизлиги) устидан палата аъзоларининг манфаатларини кўзлаб берилган аризалар бўйича;

3) нодавлат нотижорат ташкилотлари — ўз ҳуқуқлари ва қонуний манфаатларини бузаётган давлат органларининг ғайриқонуний қарорлари, улар мансабдор шахсларининг ҳаракатлари (ҳаракатсизлиги) устидан судга шикоят қилганда;

4) Фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органлари фаолиятини мувофиқлаштириш бўйича республика кенгаши ҳамда Қорақалпоғистон Республикаси, вилоятлар ва Тошкент шаҳар фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органлари фаолиятини мувофиқлаштириш бўйича ҳудудий кенгашлар — фуқаролар ўзини ўзи бошқариш органларининг ҳуқуқлари ва қонуний манфаатларини бузаётган давлат бошқаруви органларининг, маъмурий-ҳуқуқий фаолиятни амалга оширишга ваколатли бўлган бошқа органларнинг, фуқаролар ўзини ўзи бошқариш органларининг, улар мансабдор шахсларининг қарорлари, ҳаракатлари (ҳаракатсизлиги) устидан судга шикоят қилганда;

5) ногиронлиги бўлган шахсларнинг жамоат бирлашмалари, шунингдек уларнинг муассасалари, ўқув-ишлаб чиқариш корхоналари ва бирлашмалари — ўз ҳуқуқлари ва қонуний манфаатларини бузаётган давлат бошқаруви органларининг, маъмурий-ҳуқуқий фаолиятни амалга оширишга ваколатли бўлган бошқа органларнинг, фуқаролар ўзини ўзи бошқариш органларининг, улар мансабдор шахсларининг ғайриқонуний қарорлари, ҳаракатлари (ҳаракатсизлиги) устидан судга шикоят қилганда;

6) давлат солиқ хизмати органлари, молия ва божхона органлари — барча ишлар ҳамда ҳужжатлар бўйича;

7) прокуратура органлари — давлатнинг, юридик ва жисмоний шахсларнинг манфаатларини кўзлаб бериладиган аризалар юзасидан;

8) адлия органлари — давлатнинг, юридик ва жисмоний шахсларнинг манфаатларини кўзлаб бериладиган аризалар юзасидан;

9) юридик ва жисмоний шахслар — давлат ижрочисининг ҳаракатлари (ҳаракатсизлиги) устидан бериладиган аризалар (шикоятлар) бўйича;

10) Ўзбекистон фермер, деҳқон хўжаликлари ва томорқа ер эгалари кенгаши, Қорақалпоғистон Республикаси, вилоятлар ва туманлар фермер, деҳқон хўжаликлари ва томорқа ер эгалари кенгашлари — фермер, деҳқон хўжаликлари ва томорқа ер эгаларининг ҳуқуқлари ҳамда қонуний манфаатларини бузаётган давлат бошқаруви органларининг, маъмурий-ҳуқуқий фаолиятни амалга оширишга ваколатли бўлган бошқа органларнинг, фуқаролар ўзини ўзи бошқариш органларининг, улар мансабдор шахсларининг қарорлари, ҳаракатлари (ҳаракатсизлиги) устидан фермер, деҳқон хўжаликлари ва томорқа ер эгаларининг манфаатларини кўзлаб бериладиган аризалар (шикоятлар) юзасидан;

11) мулкдорлар — хусусий мулк ҳуқуқини амалга ошириш билан боғлиқ бўлган ўз ҳуқуқлари ва қонуний манфаатлари бузилганлиги тўғрисида давлат органларининг ва бошқа органларнинг, фуқаролар ўзини ўзи бошқариш органларининг қарорлари, улар мансабдор шахсларининг ҳаракатлари (ҳаракатсизлиги) устидан судга шикоят қилиш ҳақидаги ишлар юзасидан;

12) чет эл инвестициялари иштирокидаги акциядорлик жамиятлари — уларнинг ҳуқуқлари ва қонуний манфаатлари бузилганлиги тўғрисидаги аризалар (шикоятлар) юзасидан;

13) тарафлар — муайян яшаш жойига эга бўлмаган шахсни реабилитация марказига жойлаштириш ҳақидаги ишлар юзасидан;

14) Ўзбекистон Республикаси Маданият вазирлиги ҳузуридаги Маданий мерос департаменти ва унинг ҳудудий бошқармалари — моддий маданий мерос объектларини муҳофаза қилиш ва улардан оқилона фойдаланишга доир ишлар юзасидан;

15) Ўзбекистон Республикаси Президенти ҳузуридаги Тадбиркорлик субъектларининг ҳуқуқлари ва қонуний манфаатларини ҳимоя қилиш бўйича вакил — тадбиркорлик субъектлари манфаатларини кўзлаб берилган аризалар (шикоятлар) юзасидан.

          Ушбу модда биринчи қисмининг 1, 2, 9, 11 ва 12-бандларида кўрсатилган шахсларнинг талабларини қаноатлантириш тўлиқ ёки қисман рад этилган тақдирда, давлат божи шу шахслардан талабларнинг қаноатлантирилиши рад этилган миқдорига мутаносиб равишда ундирилади.



Қашқадарё вилоят маъмурий

судининг судьяси                                                                                      Б.Нармуратов

«Гиёҳвандлик билан боғлиқ жиноятлар ва ушбу жиноятларга бериладиган жазо турлари» мавзусида Косон тумани маҳалла фуқаролар йиғини ҳамда ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органлар иштирокида давра суҳбати ўтказилди

           2023 йил 16 апрель куни жиноят ишлари бўйича Косон туман суди судьяси Ғ.Остонов “Гиёҳвандлик билан боғлиқ жиноятлар ва ушбу жиноятларга бериладиган жазо турлари” мавзусида Косон тумани “Косон” маҳалла фуқаролар йиғинида маҳалла раиси ва маҳалла фаоллари ҳамда ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органлар иштирокида давра суҳбати ўтказди.
          Давра суҳбатида судья Ғ.Остонов гиёҳвандлик билан жиноятлар оғир жиноят эканлиги, уни содир этган шахсларга нисбатан жаз муқаррар эканлиги ҳақида гапириб ўтди.
       Жиноят ишлари бўйича Косон туман суди судьяси Ғ.Остонов гиёҳвандлик билан жиноятлар учун қонунчиликда белгиланган жазолар ҳақида гапириб ўтди.

Янги Конституция-қонунийликни таъминлаш ҳамда фуқароларнинг ҳуқуқлари ва қонуний манфаатларини суд йўли билан ҳимоя қилишнинг асоси сифатида

     Мамлакатимизни демократлаштириш ва фуқаролик жамиятини янада такомиллаштириш, айниқса суд-ҳуқуқ ислоҳотлари билан бир қаторда фуқаро ва тадбиркорларнинг ҳуқуқ ҳамда қонуний манфаатларини ҳимоя қилиш кафолатларини кучайтиришга қаратилган салмоқли ишлар бажарилди.

       Хусусан, давлат органлари билан муносабатларда фуқаролар ва тадбиркорлик субъектлари ҳуқуқлари ва қонуний манфаатларининг самарали ҳимоя этилишини таъминлаш ҳамда маъмурий суд ишларини юритишни халқаро стандартлардан келиб чиққан ҳолда такомиллаштириш, маъмурий суд ишларини юритишни «суднинг фаол иштироки» тамойили асосида амалга ошириш; ҳуқуқи бузилган фуқаро ёки тадбиркорлик субъектига оммавий-ҳуқуқий муносабатдан келиб чиқадиган низо билан бирга унга сабабий боғланишда бўлган зарарни ундириш талабини ҳам маъмурий судга билдириш ҳуқуқини тақдим этиш; маъмурий судларнинг оммавий-ҳуқуқий муносабатлардан келиб чиқадиган ишлар бўйича ҳал қилув қарорлари давлат органлари ёки ташкилотлари томонидан ижро қилинмаган тақдирда, уларнинг мансабдор шахсларига нисбатан суд жарималарини қўллаш; оммавий-ҳуқуқий муносабатлардан келиб чиқадиган ишлар бўйича тарафлар ўртасида ярашувга эришиш механизмларини жорий қилиш ва бир қатор бошқа ислоҳатларни амалга ошириш белгиланди.

       Суд-ҳуқуқ ислоҳатлари жараёнида, мамлакатимизда Янги Ўзбекистоннинг Янги Конституциясини қабул қилиш ташаббуси илгари сурилди-ки, бу мамлакатимизда қулай инвестициявий ва ишбилармонлик муҳитини таминлашнинг асоси сифатида мулк ҳуқуқини суд орқали ҳимоя қилиш Конституциявий ислоҳатларнинг муҳим устивор йўналиши ҳисобланади.

     Мамлакатимизда 2023 йил 30 апрелда референдум ўзказиш белгиланган Конститциявий қонун лойиҳасида фуқароларнинг ҳуқуқлари ва қонун билан қўриқланадиган манфаатларини янада самарали ҳимоя қилишнинг Конституциявий асослари белгиланмоқда-ки, мазкур нормалар амалдаги Конституцияда мавжуд эмас.

    Жумладан, Ўзбекистон Республикасининг янги таҳрирда қабул қилиниши кутилаётган Конституциясида ҳар ким уй-жойли бўлиш ҳуқуқига эгалиги, ҳеч ким суднинг қарорисиз ва қонунга зид тарзда уй-жойидан маҳрум этилиши мумкин эмаслиги, уй-жойидан маҳрум этилган мулкдорга уй-жойнинг қиймати ҳамда у кўрган зарарларнинг ўрни қонунда назарда тутилган ҳолларда ва тартибда олдиндан ҳамда тенг қийматда қопланиши таъминланиши қайд этилган ва бу ҳаётий ҳақиқатга айланади.

    Бундан ташқари, жиноят содир этишда айбланаётган шахснинг айби суд тартибида исботланиб, суднинг қонуний кучга кирган ҳуқми билан аниқланмагунча айбсиз ҳисобланиши; ҳибсга олишга, қамоққа олишга ва қамоқда сақлашга фақат суднинг қарорига кўра йўл қўйилиши, шахс суднинг қарорисиз қирқ саккиз соатдан ортиқ муддат ушлаб турилиши мумкин эмаслиги, шахсни ушлаш чоғида унга тушунарли тилда унинг ҳуқуқлари  ва ушлаб турилиши асослари тушунтирилиши шартлиги ва шу каби фуқароларнинг ҳуқуқлари ва қонун билан қўриқланадиган манфаатларини ҳимоя қилиш билан боғлиқ бир қатор бошқа муҳим бўлган қоидалар белгиланмоқда.

     Конституциявий қонун лойиҳасининг суд тизимига бағишланган бобида ҳам бир қатор янги нормалар киритилган бўлиб, жумладан, фуқаролар ва юридик шахслар, агар суд орқали ҳимоя қилишнинг бошқа барча воситаларидан фойдаланиб бўлинган бўлса, судда кўриб чиқилиши тугалланган муайян ишда суд томонидан ўзига нисбатан қўлланилган қонуннинг Конституцияга мувофиқлиги тўғрисидаги шикоят билан Ўзбекистон Республикаси Конституциявий судига мурожаат қилишга ҳақли эканликлари белгиланмоқда.

    Хулоса шуки, янги Конституциянинг қабул қилиниши мамлакатимизда демократик ҳуқуқий давлат ва фуқаролик жамиятини янада такомиллаштириш бўйича қилинган муҳим қадам ҳисобланади ва бу ҳалқимиз ҳаётида ўзига хос воқеликка эга бўлган давр сифатида тарихга муҳрланади.  




Қарши туманлараро

маъмурий судининг судьяси                                                             У.Самандаров                

Skip to content