Ўзбекистон Республикаси Президетининг 2025 йил 21 августдаги 140-сонли фармогиа асосан Ўзбекистонда “Рақамли суд” концепциясининг жорий этилиши: ҳуқуқий ва технологик таҳлили.
Ушбу мақолада Ўзбекистон Республикасида суд тизимини рақамлаштиришга қаратилган “Рақамли суд” концепцияси илмий жиҳатдан таҳлил қилинади. Концепциянинг асосий йўналишлари — сунъий интеллектдан фойдаланиш, электрон иш юритуви, масофавий суд муҳокамалари ва автоматлаштирилган қарор қабул қилиш механизмлари — халқаро тажриба билан солиштирилади. Шунингдек, мазкур ислоҳотнинг ҳуқуқий, институционал ва амалий асослари ҳамда унинг фуқаролар ва тадбиркорлик субъектларига таъсири ёритилади.
Калит сўзлар: рақамли суд, сунъий интеллект, суд тизими, электрон иш юритуви, суд ислоҳотлари, Ўзбекистон.
Сўнгги йилларда Ўзбекистонда суд-ҳуқуқ соҳасидаги ислоҳотлар қаторида рақамлаштириш ва ахборот технологияларини жорий этиш алоҳида ўрин тутади. Президент қарори билан 2025 йилда тасдиқланган “Рақамли суд” концепцияси мамлакат суд тизимини тубдан ўзгартиришни, уни замонавий ва фуқаролар учун қулай шаклда қайта ташкил этишни мақсад қилади. Ушбу мақолада мазкур концепциянинг назарий ва амалий асослари, татбиқ этиш механизмлари ва истиқболлари таҳлил қилинади.
“Рақамли суд” концепциясининг ҳуқуқий асослари
2025 йилда Олий суд, Рақамли технологиялар вазирлиги ва Иқтисодиёт ва молия вазирлиги томонидан илгари сурилган ва Президент томонидан маъқулланган концепция:
- Суд муҳокамаларида сунъий интеллектдан фойдаланиш;
- Ариза бериш ва ҳужжат айланмасини электронлаштириш;
- Суд иштирокчиларининг масофавий иштирокини таъминлаш;
- Суд жараёнларини автоматлаштириш каби вазифаларни қамраб олади.
Мазкур қарор Ўзбекистон Республикасининг “Электрон ҳукумат тўғрисида”ги, “Суд ҳокимияти тўғрисида”ги қонунлари билан уйғунлашган ҳолда ишлаб чиқилган.
Технологик механизмлар: сунъий интеллект ва рақамли жараёнлар
Концепциянинг ўзига хос жиҳати шундаки, у суд жараёнларини рақамлаштириш билан чекланиб қолмай, уларни интеллектуаллаштиришга ҳаракат қилади. Қуйидаги механизмлар назарда тутилган:
- Суд натижасини прогноз қилиш: Ариза топширишдан олдин SI ёрдамида тахминий натижалар ва харажатлар ҳисобланади.
- Автоматлаштирилган ҳужжат шакллантириш: Суд қарорлари ва ажримлари махсус алгоритмлар ёрдамида автоматик тайёрланади.
- Онлайн иштирок: Суд мажлислари видеоконференцалоқа орқали ўтказилади.
- Баённома ва протоколлар реал вақтда матнлаштирилади.
- Электрон ижро: Суд қарорлари ижроси автоматик тарзда бошланади.
Ижтимоий ва ҳуқуқий афзалликлар
Фуқаролар ва тадбиркорлар учун:
- Вақт ва маблағ тежалади;
- Судга электрон мурожаат қилиш орқали географик ва маъмурий тўсиқлар бартараф этилади;
- Суд жараёнини шахсий кабинет орқали онлайн кузатиш имкони.
Давлат ва суд органлари учун:
- Иш юкини оптималлаштириш;
- Шаффофликни таъминлаш;
- Суд қарорларининг сифатини ошириш.
Тажриба лойиҳаси ва босқичма-босқич татбиқ
2025 йил охирига қадар Тошкент шаҳрида “Рақамли суд” концепцияси асосида махсус суд заллари ташкил этилади. Таҷриба натижаларига асосан:
- 2026–2027 йилларда республика миқёсида босқичма-босқич жорий этилади;
- Олий суд концепция доирасида кўриладиган иш турларини белгилаб беради.
Халқаро тажриба билан солиштириш
Эстония, Сингапур, Канада каби давлатларда рақамли судлар самарали ишлаяпти. Уларда ҳам SI асосида қарор лойиҳалаш, баённомаларни реал вақтда тайёрлаш, масофавий муҳокамалар ва электрон иш юритуви жорий этилган. Ўзбекистон тажрибаси ушбу моделларга яқинлашмоқда.
Хулоса: “Рақамли суд” концепцияси – Ўзбекистон суд тизимидаги трансформациянинг янги босқичидир. Унинг тўлиқ амалга оширилиши суд муҳокамаларининг тезкорлиги, самарадорлиги ва шаффофлигини таъминлайди. Концепция нафақат технологик, балки ҳуқуқий, институционал ва маданий жиҳатдан ҳам ислоҳотларни талаб қилади. Давлат томонидан қўллаб-қувватлаш, кадрлар малакасини ошириш ва аҳоли ҳуқуқий саводхонлигини кучайтириш унинг муваффақияти гаровидир.
Қашқадарё вилоят маъмурий
судининг судьяси У.Кадиров
Қарши туманлараро маъмурий
судининг судьяси Ж.Хидиров
Қарши туманлараро маъмурий
судининг судьяси Ш.Бурхонова