QASHQADARYO VILOYAT MA’MURIY SUDI
QASHQADARYO VILOYAT MA’MURIY SUDI
Қарши туманлараро маъмурий суди томонидан суд қарорларининг ижроси юзасидан суд ходимлари ва Мажбурий ижро бюроси Нишон туман бўлимининг давлат ижрочилари иштирокида семинар бўлиб ўтди.
Унда суд қарорлари ижросининг бугунги кундаги аҳволи, мавжуд муаммолар ва уларни бартараф этиш юзасидан фикр ва мулоҳазалар юритилди.
Қарши туманлараро маъмурий суди томонидан суд қарорларининг ижроси юзасидан суд ходимлари ва Мажбурий ижро бюроси Қарши шахар бўлимининг давлат ижрочилари иштирокида семинар бўлиб ўтди.
Унда суд қарорлари ижросининг бугунги кундаги аҳволи, мавжуд муаммолар ва уларни бартараф этиш юзасидан фикр ва мулоҳазалар юритилди.
Семинарда қолдиқда турган суд қарорлари таҳлил қилиниб, ҳар бир суд қарорларининг ўз вақтида ва сифатли ижросини таъминлаш юзасидан тавсиялар берилди.
Янги Ўзбекистон тараққиётининг замонавий босқичида жисмоний ва юридик шахсларнинг ҳуқуқ ва эркинликлари, қонуний манфаатларини суд органлари орқали ҳимоя қилиш давлат сиёсатининг устувор йўналишларидан бирига айланди.
Айниқса, фуқаролар ва тадбиркорлик субъектларининг бузилган ҳуқуқларини ҳимоя қилишда маъмурий судларнинг ролини кучайтириш, уларни фуқаро ва тадбиркорларнинг ҳақиқий ҳимоячисига айлантириш борасида тизимли ислоҳотлар амалга оширилмоқда.
Бунинг натижасида жамият ва давлат ҳаётида маъмурий судларнинг ўрни ва роли муттасил ортиб бормоқда. Маъмурий судларга нисбатан ишонч ортиб бораётганлигини жисмоний ва юридик шахслар томонидан қилинаётган мурожаатлар сони кўпаяётгани ҳам кўрсатиб туради.
Мамлакатимизда турли соҳаларда олиб борилаётган ислоҳотлар хусусий сектор, тадбиркорлик соҳасини ривожлантириш билан бирга, аҳолининг ҳуқуқий онги ва маданиятини ошиб боришига олиб келмоқда. Бу биз маъмурий судларда солиқ органларининг қарорлари ёки солиқ органлари мансабдор шахсларининг хатти-ҳаракатлари устидан берилаётган ариза (шикоят)ларнинг ортиб бораётганлигида ҳам кўришимиз мумкин.
Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2024 йил 11 июндаги “Тезкор-қидирув ҳамда тергов фаолиятида шахснинг ҳуқуқ ва эркинликларини ишончли ҳимоя қилиш кафолатларини янада кучайтириш чора тадбирлари тўғрисида”ги
89-сонли Фармонида мамлакатимизда инсон ҳуқуқларини ҳимоя қилиш тизимини “Инсон қадри учун” тамойили асосида янги босқичга кўтариш, суд ва ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органлар фаолиятида шахснинг ҳуқуқ ва эркинликлари ҳимоясининг кафолатларини кучайтириш, шунингдек, аҳолининг ҳуқуқни муҳофаза қилиш тизимига бўлган ишончини мустаҳкамлашга қаратилган кенг кўламли ишлар олиб борилаётганлиги намоён бўлади. Хусусан, суд-тергов амалиёти инсон ҳуқуқ ва эркинликларини ҳимоя қилиш кафолатларини таъминлаш бўйича самарали механизмлар тўлиқ ишга солинмаганлиги, шунингдек, жиноят содир этганликда айбланаётган шахснинг эркинлик ва шахсий дахлсизликка оид конституциявий ҳуқуқларини суд орқали ишончли таъминлаш чораларини кучайтириш борасида бир қанча ишлар амалга оширилмоқда.
Мазкур фармонга кўра суд тизимида қўйидаги ўзгаришлар амалга оширилмқда:
жиноят ишлари бўйича судга қадар иш юритув даврида протсессуал қарорларга санксия бериш масаласи жиноят ишлари бўйича туман, шаҳар судларида алоҳида судялар — тергов судялари томонидан кўриб чиқилиши тартибини жорий этиш;
жиноят ишлари бўйича туман, шаҳар судларида тергов судяси лавозимини киритиш;
жиноят ишлари бўйича судга қадар иш юритув даврида тергов судяси томонидан протсессуал қарорларга берилган санксиялар фақатгина апеллятсия инстанциясида Қорақалпоғистон Республикаси суди, вилоятлар ва Тошкент шаҳар судлари, Ўзбекистон Республикаси Ҳарбий суди томонидан якка тартибда қайта кўриб чиқилиши тартибини белгилаш;
тергов судяларига маъмурий ҳуқуқбузарликлар тўғрисидаги ишларни кўриб чиқиш ваколатини бериш;
тергов судялари томонидан кўриб чиқиладиган маъмурий ҳуқуқбузарлик тўғрисидаги ишларни юқори инстанцияларда қайта кўриб чиқишнинг амалдаги тартибини сақлаб қолиш тартиби жорий этилмоқда.
Мазкур фаромонга кўра, Судялар олий кенгаши Олий суд билан биргаликда 2025 йил 1 январга қадар тергов судяси лавозими жорий этиладиган судларнинг юқори малакали ва масъулиятли кадрлар билан тўлдирилиш вазифаси юклатилган.
Қарши туманлараро
маъмурий суди судяси З.Ж.Умирзаков
Қашқадарё вилоят маъмурий суди томонидан суд қарорларининг ижроси юзасидан вилоят маъмурий суди ишчи гуруҳ аъзолари ва Мажбурий ижро бюроси Китоб туман бўлимининг давлат ижрочилари иштирокида семинар бўлиб ўтди.
Унда суд қарорлари ижросининг бугунги кундаги аҳволи, мавжуд муаммолар ва уларни бартараф этиш юзасидан фикр ва мулоҳазалар юритилди.
Семинарда қолдиқда турган суд қарорлари таҳлил қилиниб, ҳар бир
суд қарорларининг ўз вақтида ва сифатли ижросини таъминлаш юзасидан тавсиялар берилди.
Бугунги кунда мамлакатимизда конун устуворлигини таъминлаш, очиклик ва ошкоралик тамойил- ларининг таъсирчан шаклларини жорий этиш, давлат хокимияти органлари фаолияти устидан самарали жамоатчилик назоратини ўрнатиш бўйича самарали ишлар йўлга кўйилган. Шуни алохида таъкидлаш керакки, стратегияни ишлаб чикишда янги таҳрирдаги Конституциямиз асос вазифасини бажарди. Айнан янги таҳрирдаги Конституцияда давлат органлари фаолиятининг асосий мезони бу — инсон ҳукуқлари, инсон эркинлик- лари экани кўрсатилган.
Эътиборли жиҳати, эндиликда давлат бошкаруви ракамли ҳукумат тизимига боскичма-боскич ўтилмокда. Бевосита бу система қуйидан бошлаб юқорига қараб амалга оширилади. Қуйи деганим, маҳаллаларда электрон давлат нуқталарини шакллантириб бориш назарда тутилмоқда. Чунки маҳалла фуқаролар учун энг яқин нуқта ва бу ерда ўша айтилаётган хизматлар амалга оширилади. Биламизки, янги таҳрирдаги Конституцияда ҳокимлар Халк, депутатлари Кенгашига раислик қилмаслиги ҳақида алоҳида норма белгиланди ва мана шу норманинг амалдаги ижросини таъминлаш учун ҳам мазкур стратегияда аник, чора-тадбирлар белгилаб берилган.
“Ўзбекистон – 2030” стратегиясидаги яна бир асосий мавзулардан бири бу суд- ҳуқук, соҳасидаги ислоҳотлар билан боғлик,. Суд-ҳуқук, соҳаси ислоҳотларини бевосита 3 та йўналишга бўлиш мумкин.
Биринчиси, суд-ҳуқук, системасини рақамлаштириш йўналиши. Бу ерда биринчи навбатда фуқаролар судларга мурожаат қилган пайтда ҳар бир босқичнинг рақамлаштирилишига алоҳида эътибор қаратилмокда. Яъни, ортиқча оворагарчиликларнинг олдини олиш ва фуқаролар суд билан тезкор боғланишини таъминлаш учун ҳам бу йўналиш муҳим ҳисобланади. Масалан, фуқарога жиноий иш кўзғатилган пайтда судлардаги жараённи кузатишга ва мавжуд вазият билан танишишга эҳтиёж бор эди. Шу нуктаи назардан келиб чиқиб, суд жараёнини тўлик, электронлаштириш ва вазиятни доимий кузатиб туриш тизими шаклланади.
Иккинчи йўналиш сифатида коррупциянинг олдини олишга алоҳида эътибор қаратилмокда. Яъни 2030 йилга қадар бутун қонунчилик коррупциядан ҳоли бўлади. Бу ҳам давлат олдида турган энг муҳим вазифалардан бири ҳисобланади. Дейлик, давлат харидлари билан боғлик, соҳаларда ёки манфаатлар тўқнашуви муносабатларида коррупцион ҳолатларнинг олдини олиш ва бу соҳани ҳам рақамлаштириш асосий мақсад сифатида қаралмокда.
Учинчи йўналиш сифатида Конституцияда белгиланган актлар, “Миранда қоидаси” каби нормаларни амалдаги қонунчиликка сингдиришни ҳам стратегиянинг асосий мақсадларидан бири сифатида қарашимиз мумкин. Умуман олганда, бу йўналишлардан асосий мақсад, судларни, умуман, ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органларни халққа янада яқинлаштириш, халк, билан ўзаро узвий боғлиқликни шакллантириш ҳисобланади.
Қашкадарё вилояти
маъмурий суди судьяси У.Кадиров
Коррупция-лотинча “corruptio” сўзидан олинган бўлиб, “емирилиш”, “бузилиш” деган маъноларни англатади.
Коррупция сўзининг ижтимоий куриниши “ҳокимиятни бузиш, чиритиш оркали сотиб олиш” деган маънони беради.
Коррупция — шахснинг ўз мансаб ёки хизмат мавқеидан шахсий манфаатларини ёхуд ўзга шахсларнинг манфаатларини кўзлаб моддий ёки номоддий наф олиш мақсадида қонунга хилоф равишда фойдаланиши, худди шунингдек бундай нафни қонунга хилоф равишда тақдим этиш (Ўзбекистон Республикасининг “Коррупцияга қарши курашиш тўғрисида”ги Қонуни, 3-модда).
КОРРУПЦИЯНИНГ ТУРЛАРИ
Маиший коррупция, бу давлат хизматларини кўрсатиш соҳасида фуқаролар ва давлат хизматчилари ўртасида вужудга келадиган коррупцияга оид ҳуқуқбузарлик.
Бизнесдаги коррупция тадбиркорлар хизматчилари ўртасида вужудга муносабатлардаги коррупцияга оид ҳуқуқбузарликлар.
Ҳокимиятдаги коррупция, бу давлат ҳокимият органларида мансабдор шахслари томонидан содир қилинадиган коррупцияга оид ҳуқуқбузарлик.
КОРРУПЦИЯНИНГ САЛБИЙ ОҚИБАТЛАРИ:
Коррупцияга қарши курашишнинг ҳуқуқий асослари:
Ўзбекистон Республикасининг 2017 йил 3 январдаги ЎРҚ- 419-сонли “Коррупцияга қарши курашиш тўғрисида”ги қонуни;
Ўзбекистон Республикасининг 2017 йил 11 сентябрдаги ЎРҚ-445-сонли «Жисмоний ва юридик шахсларнинг мурожаатлари тўғрисида”ги қонуни;
Ўзбекистон Республикасининг 2018 йил 8 январдаги ЎРҚ- 457-сонли «Маъмурий тартиб-таомиллар тўғрисида»ги қонуни;
Ўзбекистон Республикасининг 2018 йил 9 апрелдаги ЎРҚ- 472-сонли «Давлат харидлари тўғрисида»ги қонуни;
Ўзбекистон Республикасининг 2018 йил 12 апрелдаги ЎРҚ- 474-сонли «Жамоатчилик назорати тўғрисида»ги қонуни;
Ўзбекистон Республикасининг 2019 йил 10 майдаги ЎРҚ- 537-сонли «Давлат-хусусий шериклик тўғрисида»ги қонуни ва бошқ.
Ўзбекистон Республикасининг 2017 йил 3 январдаги “Коррупцияга қарши курашиш тўғрисида” қонуни Қонун 34 моддадан иборат бўлиб, ушбу ҳужжатда қуйидагилар қайд этилган:
коррупцияга қарши курашиш соҳасида ҳуқуқий онг ва ҳуқуқий маданиятни юксалтириш;
Коррупцияга қарши курашиш соҳасидаги давлат сиёсатининг асосий йўналишлари:
Қашқадарё вилоят маъмурий
судининг судьяси Л.Зайниддинова
Кейинги йилларда мамлакатимизда суд-ҳуқуқ тизимини янада такомиллаштириш, фуқаролар ва тадбиркорларнинг ҳуқуқлари ҳамда қонуний манфаатларини ишончли ҳимоя қилиш чораларини кучайтириш, одил судловни самарали таъминлаш бўйича изчил ишлар олиб борилмоқда. Олиб борилган ишлар натижасида одил судловни амалга ошириш жараёнида шахсларнинг ҳуқуқлари ва қонуний манфаатларини ҳимоя қилиш даражаси янги босқичга чиқди.
“Янги Ўзбекистон – янги суд” принципи доирасида аҳолининг одил судловга эришиш имкониятларини янада кенгайтириш учун инсоннинг қадр-қиммати устуворлигини таъминлашга қаратилган муҳим ислоҳотлар амалга оширилмоқда.
Шунингдек бугунги кунда суд қарорларининг қонунийлиги, асослилиги ва адолатлилигини текшириш институтини такомиллаштириш орқали протсессуал кодексларга фуқаролар учун қулай ҳамда соддалаштирилган тартибни яратишга қаратилган тегишли ўзгартириш ва қўшимчалар киритилди.
Бундан ташқари Ўзбекистон Республикаси Конституциясида суд ҳокимиятининг мустақил ҳолда иш юритишига ва судьялар муайян ишлар бўйича ҳисобдор бўлмаслигига оид конституциявий кафолатлар белгилаб қўйилганлиги судлар фаолияти самарадорлигини ошириш йўлидаги яна бир муҳим қадам бўлди.
Ўзбекистон Конституциясига судлар ва судьялар мустақиллигини, судьялар ва улар оила аъзоларининг дахлсизлигини таъминлаш, уларнинг ваколатларини кенгайтириш, моддий ва молиявий таъминотини яхшилашга оид бир қатор янги нормалар киритилди. Зеро, ҳуқуқий демократик давлатда суд ва судьялар амалда мустақил бўлсагина қонунийлик таъминланади, инсон ҳуқуқ ва эркинликлари кафолатланади.
Мазкур конституциявий кафолатларни ҳаётга тўлақонли татбиқ этиш, суд ҳокимиятининг мустақиллиги кафолатларини янада мустаҳкамлаш мақсадида судлар раисларининг халқ депутатлари маҳаллий Кенгашларига бир йилда камида бир марта ахборот тақдим этиши ҳақидаги қоидани бекор қилиш, шунингдек суд қарорларини қайта кўриш институти такомиллаштирилганлиги муносабати билан ягона суд амалиётини таъминлаш, қонунчиликдаги айрим бўшлиқларни ва зиддиятларни бартараф этиш зарурияти юзага келмоқда.
Ушбу Қонун билан Ўзбекистон Республикасининг айрим қонун ҳужжатларида белгиланган судлар раисларининг халқ депутатлари маҳаллий Кенгашларига бир йилда камида бир марта ахборот тақдим этиши ҳақидаги қоида бекор қилинди. Ўз навбатида судларнинг ўз фаолияти тўғрисида жамоатчиликни ҳар чоракда оммавий ахборот воситалари орқали хабардор қилиб бориши белгиланди. Шунингдек, суд қарорларини қайта кўриш институти такомиллаштирилганлиги муносабати билан айрим норматив ҳуқуқий ҳужжатларда “назорат” деган сўзлар “тафтиш” деган сўзлар билан алмаштирилди.
Бундан ташқари, судьяни қамоққа олиш шартларига ҳам ўзгартириш киритилди. Илгари судьяга нисбатан қамоққа олиш тарзидаги эҳтиёт чораси фақат унга нисбатан ўта оғир жиноят ёки одам ўлимига сабаб бўлган қасддан бошқа жиноят содир этганликда айб қўйилган ҳолларда қўлланиши мумкин бўлса, эндиликда ушбу эҳтиёт эҳтиёт чорасини судья томонидан оғир жиноят содир этилганда ҳам қўллаш мумкин.
Қонун суд ҳокимиятининг мустақиллиги кафолатларини янада мустаҳкамлашга, жамиятнинг судлар фаолияти тўғрисида мунтазам ахборот олиши учун мустаҳкам ҳуқуқий асосларни яратишга, судьялар зиммасига одил судловни амалга ошириш билан боғлиқ бўлмаган бирор-бир мажбурият юклатилишининг олдини олишга ҳамда улар фаолиятининг шаффофлигини таъминлашга, шунингдек қонунчиликдаги айрим бўшлиқлар ва зиддиятларни бартараф этишга хизмат қилади.
Қашқадарё вилоят маъмурий
суди судьяси Б.Қиличов
Бугунги даврда янги Ўзбекистон инсон қадри устувор бўлган жамият ва халқпарвар давлат деган муҳим ғоя нигизида парпо этиш йўлида бардавом оқилона сиёсат олиб борилмоқда. Давлатимиз раҳбари белгилаб берган бу улуғвор мақсад асосида халқимиз янгидан–янги ислоҳотларнинг ҳақиқий муаллифига айланиб бормоқда, хусусан
2022 йилда «инсон қадрини улуғлаш ва фаол маҳалла йили» деб ном берилиши бунга ярқин мисолдир.
Бундан ташқари, янги 2022 йилда мамлакатимизда ҳаракатлар стратегиясидан тараққиёт стратегияси сари сай-ҳаракатлар кўлами янада ошиб бормоқда. Ушбу ҳаракатлар нигизида Ўзбекистон давлати кейинги йилларда дунё ҳамжамияти нигоғида халқпарвар, инсонпарвар ҳамда инсон қадр-қиммати улуғланадиган давлат сифатида тилга олиб борилмоқда.
Шунингдек, мамлакатимиз Президентининг раҳнамолигида амалга оширилаётган демократлаштириш ва либераллаштириш борасидаги ислоҳотлар жараёнида миллий қонунчилигимиз халқаро андозалар даражасида тобора такомиллашиб, ривожланиб бормоқда. Мамлакатимизда турли соҳаларда кечаётган туб ислоҳотларда, энг аввало, адолат тамойилларига асосланган ҳуқуқий демократик давлат қуриш, инсон манфаатларини олий қадрият даражасига кўтариш, ҳар бир фуқаронинг ҳақ-ҳуқуқлари ҳимоясини таъминлашдек эзгу мақсадлар мужассам бўлиб, жамики дунёвий неъматлар орасида энг улуғи – инсон қадри деган фикр илгари суриб келинмоқда, шу асосда инсон, жамият ва давлат ўртасидаги ўзаро муносабатнинг оқилона ҳуқуқий ечимини топишга интилинмоқда, шунга кўра, мамлакатимизда инсон манфаатларини кўзлаган ҳолда амалга оширилаётган ислоҳотлар натижасида йилдан-йилга халқимиз турмуш даражаси ва сифати яхшиланиб бормоқда десак адашмаган бўламиз.
Шу ўринда янги Ўзбекистон Конституциясининг мазмун-моҳиятига ва энг асосий, муҳим жиҳатларига қисқача тўхталсак.
Янги Конституцияда Ўзбекистон “ҳуқуқий давлат” деган конституциявий тамойил белгиланган, бу барчанинг қонун олдида тенг- лигини ва қонундан ҳеч ким устун эмаслигини таъминлаш, судлар томо-нидан адолатли қарорлар қабул қилиш, умуман олганда, давлат органларининг халққа хизмат қилиши учун мустаҳкам пойдевор бўлади.
Илгари Конституциямизда амал қилиб келган “давлат-жамият-инсон” тамойилини янги Конституциямизда “инсон-жамият-давлат” деб ўзгартириш, яъни энг аввало, инсон манфаатини унинг қадр-қиммати ҳар нарсадан устун қўйишни мақсад қилган.
Хусусан, унда инсон ҳуқуқ ва эркинликларини таъминлаш давлатнинг олий мажбурияти ва мақсади этиб ҳамда инсон ва давлат органлари ўртасида юзага келадиган ноаниқликлар инсон фойдасига талқин қилиниши белгиланди, бу эса инсон манфаатлари устувор бўлишини амалда таъминлади десак хато бўлмайди.
Шунингдек, янги Конституцияда ҳар ким Ўзбекистон Республикасининг қонунчилигига ва халқаро шартномаларга мувофиқ, агар давлатнинг ҳуқуқий ҳимояга дойр барча ички имкониятларидан фойдаланиб бўлинган бўлса, инсонинг ҳуқуқ ва эркинликларини ҳимоя қилувчи халқаро органларга мурожаат этишга ҳақли эканлиги белгилаб қўйилди.
Мазкур янги Конституциямиз хақиқатан ҳам Халқ Коституцияси бўлди десак муболаға бўлмади, чунки унда аҳолининг барча қатлами, жумладан, аёллар, нуронийлар, болалар, ёшлар, ногиронлиги бўлган, ижтимоий ҳимояга муҳтож шахслар, хориждаги ватандошларимиз, ҳаттоки, маҳкумлар барча барчасини ҳуқуқ ва манфаатлари ҳисобга олинди. Яна муҳим жиҳатларидан бири, ҳар ким уй-жойли бўлиш ҳуқуқига эга экани ва ҳеч ким суднинг қа рорисиз, қонунга номувофиқ ҳолда уй-жойидан маҳрум этилиши мумкин эмаслиги каби ҳуқуқлар кафоланди.
Шунингдек, жиноят процессида инсон ҳуқуқлари кафолати энг илғор халқаро стандартларга мувофиқ кучайтирилаётганлиги, унда шахсни суд қарорисиз 48 соатдан ортиқ муддатда ушлаб турилиши мумкин эмаслиги, шахсни ушлаб туриш жа- раёнида унинг ҳуқуқлари ва ушлаб турилиши асослари унга тушунарли тилда тушунтирилиши кераклиги мустаҳкамлаб қўйилди.
Ушбу ҳуқуқий кафолатлар инсон ҳуқуқларини муҳофазасини кучайтириш соҳасидаги ишларни мутлақо янги босқичга олиб чиқди ва уларни давлат органларининг суиистеъмолликларидан ишончли ҳимоя қилади ҳамда шахсий эркинлик дахлсизлигини ва инсонларни ноқонуний ҳибсга олишга йўл қўймасликни кафолатлайди.
Шу билан бирга, жамият ва давлат ҳаётининг энг муҳим масалаларига оид қонунлар эса, бевосита халқ иродаси бўлган референдум ўтказиш йўли билан қабул қилиниши белгиланди.
Бундан кўриш мумкинки, тарихимизда илк маротаба Конституциянинг қабул қилиниши бевосита халқимизнинг хоҳиш-иродасига боғлиқ бўлиб, энг муҳими, ушбу барча масалалар беъвосита халқ иродаси бўлган референдумга, яъни халқимиз муҳокамасига, уларнинг ҳукмига топширилди ва ушбу янги конституция нормаларида халқимиз томонидан берилган таклифлар ва уларнинг фикрлари инобатга олиниб Конституцияда ўз аксини топди.
Бу дегани Янги Узбекистоннинг янги таҳрирдаги Конституцияси бевосита халқ томонидан қабул қилиниб, тўғридан-тўғри амалга киритилган биринчи ҳужжат бўлди.
Ўйлайманки, мазкур янги Конституциямиз инсон ҳаёти, дахлсизлиги, қадр-қимматини ҳимоя қилувчи, чинакам халқ давлатчилиги асосларини яратди ва аҳоли фаровонлигини юксалтириш билан бирга, янги Узбекистон тараккиётида янги даврни очиб берди деб бемалол айтишимиз мумкин.
Қашқадарё вилоят маъмурий
суди судьяси Б.Қиличов