Ўзбекистон Республикасида коррупцияга қарши курашиш бўйича амалга оширилаётган ислоҳотлар

             Мустақиллик йилларида мамлакатимизда давлат ва жамият қурилишининг ўзига хос моделини яратишга қаратилган кенг кўламли ислоҳотлар амалга оширилди. Жамиятни янгилаш ва демократлаштириш, мамлакатни модернизация ва ислоҳ этиш, ижтимоий-иқтисодий, сиёсий, маданий-маънавий соҳаларни ривожлантириш борасидаги ислоҳотлар жараёни бугун ҳам давом этиб келмоқда.

           Бундай янги демократик шарт-шароитлар давлат ҳокимияти ва бошқарувининг самарадорлигини ошириш, фуқаролик жамияти қурилиши тамойиллари ва асосларига мос тарзда бошқарувни амалга оширишни тақозо этади. Айниқса, раҳбар ва бошқарув ходимлари масъулиятини ошириш масаласи муҳим аҳамият касб этади.

           Маълумки, жиноятчилик жамиятимиз тараққиётига, олдимизга қўйган эзгу мақсадларга эришиш йўлига жиддий тўсиқ бўлаётган нохуш кўринишлардан биридир. Зиммаларига жамиятда қонун устиворлигини, ижтимоий адолатни таъминлаш, фуқароларнинг ҳуқуқ ва эркинликларини, жамият ва давлат манфаатларини, мулкни, табиий муҳитни муҳофаза қилиш, шунингдек жиноятларнинг олдини олиш, фуқароларни Конституция ва қонунларга риоя этиш руҳида тарбиялаш каби юксак масъулият юкланган шахслар томонидан амалдаги қонунларни назар писанд этмаслик, ўз шахсий манфаатларини жамият манфаатларидан устун қўйилиши мутлақо муроса қилиб бўлмайдиган ҳолдир. Давлат аппаратининг нормал фаолиятига қарши қаратилган бундай ижтимоий хавфли қилмишлар жамиятнинг равнақига жиддий путур етказади, унга нисбатан ишончсизликни келтириб чиқаради.

             Коррупция амалга оширилаётган ислоҳотларга қаршилик кўрсатиш ифодасидир. Унда ўз умрини яшаб бўлган, янги иқтисодий муносабатларни ўзига қарши таҳдид деб билган ҳолда уларнинг ривожланишини секинлаштириб қўйишга ҳаракат қиладиган маъмурий буйруқбозлик тизими билан “хуфёна” иқтисодиётнинг манфаатлари объектив равишда бирлашиб кетади. Коррупция домига илинган амалдорлар шахсий бойлик орттириш мақсадларини ва
уруғ-аймоқларнинг манфаатларини давлат манфаатларидан устун қўяди. Бу эса мамлакатнинг сиёсий ва иқтисодий йўлига ҳамда аҳолининг аксарият қисмига тузатиб бўлмайдиган зарар етказади”.

            Абу Наср Форобий “Фозил одамлар шаҳри” асарида фуқаролик жамиятини қуришда тўғаноқ бўладиган муаммолардан бири коррупциядир деб қайд этган. Бозор иқтисодиёти тизими кушандаси, давлатлар ўртасида икки ва кўп томонлама ҳамкорлик, бизнес ҳамда инвестиция ривожида шафқатсиз тўсиқ ҳам айни шу коррупция ҳисобланади. Ҳар йили ўнлаб қўшма корхоналарнинг очилиши ва ёпилиши замирида ана шу “кўринмас қўллар” ётади. Коррупция даражаси юқорилашган давлатга чет эл инвестициясини киритиш камайиб бораётганининг асл сабабларини ҳам шу хавфли иллатдан излаш лозимга ўхшайди.

Порахўрлик ва коррупция ўзбек жамиятининг ривожланишига, хусусан, демократик янгиланиш ҳамда модернизациялаш жараёнига ҳар жиҳатдан халақит бермоқда. Гарчи, бу масала узоқ йиллардан бери таъкидланиб, “қўлга тушган” амалдорлар телевидение ва матбуотда намойиш этилганига қарамасдан, суд, прокуратура ва бошқа идора раҳбарлари ҳамда оддий фуқароларнинг қон-қонига сингиб кетган феодализм сарқитлари, таъмагирлик, бюрократия жамиятимиз ҳаётидан йўқолиб кетмаяпти.

              Коррупция, биринчидан, жамиятда адолатсизлик, тенгсизлик ва аҳолининг норозилигига олиб келади, бу эса барча соҳадаги ислоҳотларнинг натижасига салбий таъсир этмай қолмайди; иккинчидан, фуқароларимизда ҳуқуқий онг ҳамда ҳуқуқий маданиятнинг етарли даражада эмаслиги, ўз ҳақ-ҳуқуқини ҳимоя қила олмаслиги жамиятда адолат мезонининг бузилишини кўпайтиради; учинчидан, сиёсий институтлар, жамоат ташкилотлари шаклан демократик мезон, ғарб андозасига ўхшаса-да, мазмун-моҳиятига кўра, замон талабидан орқада қолмоқда, бу камчилик эса олдинга силжишимизга халақит беради.

Жамиятда устувор соҳа – таълим тизимида таҳсил оладиган ўсмирлар, ёшлар онгида толерантликни уйғотиш муаммоси олдимизда кўндаланг турибди. “Жамиятда порахўрлик иллатини енгиб бўлмайди”, деган фикр ёшлар онгида шаклланиб қолгани энг катта камчилигимиз.

                Бу борада ўнгланиш, силжиш қилмасак, миллатимиз обрўсига коррупция иллати соя солиб тураверади. Токи, биз оилада, боғчада, мактабда ўғил-қизларимиз онгига, руҳиятига таъмагирлик, порахўрлик ёмон иллатгина эмас, балки у жамиятимиз таназзули, иқтисодиётимиз орқага кетиши сабаби эканлиги ҳақида кўпроқ тарбиявий ва тарғибот ишларини олиб бормасак мақсад-муддаога эриша олишимиз қийин.

                Коррупция билан боғлиқ жиноятлар орасида порахўрлик энг ижтимоий хавфли ҳисобланади. Сабаби, порахўрлик жиноятлари давлат аппарати негизини ичидан емирилиши хавфини вужудга келтиради.

              Порахўрлик ўз ичига бир-бири билан чамбарчас боғлиқ бўлган учта жиноят таркибларини қамраб олади: пора олиш, пора бериш ва пора олиш-беришда воситачилик қилиш.

             Бу турдаги жиноятларнинг ижтимоий хавфлилиги қуйидагилар билан белгиланади:

-давлат органи ёки бошқа ташкилий тузилмаларнинг самарали фаолият олиб боришига тўсқинлик қилади;

-бошқарув аппаратини обрўсизлантиради;

-фуқароларнинг ҳуқуқ ва эркинликларига путур етказади;

-давлатнинг бошқа хорижий давлатлар ва халқаро ташкилотлар билан ҳамкорлик муносабатларида ишончсизлик туғдиради;

-пировард натижада давлатнинг иқтисодий, ижтимоий ва сиёсий ҳаётини издан чиқаради;

-коррупциянинг ривожланиши давлатнинг миллий хавфсизлигига таҳдид солади;

Порахўрлик жиноятлари орасида энг жирканч ва хавфлиси пора олиш жинояти бўлиб, пора олиш деганда мансабдор шахснинг ўз хизмат мавқеидан фойдаланган ҳолда содир этиши лозим ёки мумкин бўлган муайян ҳаракатни пора бераётган шахснинг манфаатларини кўзлаб бажариши ёки бажармаслиги эвазига шахсан ёки воситачи орқали қонунга хилоф эканлигини била туриб, моддий қимматликлар олиши ёки мулкий наф кўриши тушунилади.

               Мамлакатимизда коррупцияга қарши курашиш, айниқса, мансабдорлар томонидан содир этилаётган порахўрлик жиноятларининг олдини олиш ва уларни фош этиш борасида муайян чора-тадбирлар амалга оширилмоқда.

2008 йил 7 июлда Ўзбекистон Республикасининг “Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг Коррупцияга қарши конвенциясига (Нью-Йорк, 2003 йил 31 октябрь) Ўзбекистон Республикасининг қўшилиши тўғрисида”ги Қонуни қабул қилинган ва бу Конвенция Ўзбекистон Республикаси учун 2008 йил 28 августдан кучга кирган.

               2010 йилда Ўзбекистон Иқтисодий ҳамкорлик ва ривожланиш ташкилоти Коррупцияга қарши курашиш тармоғининг Истамбул ҳаракат дастурига қўшилди.

Сўнгги йилларда коррупцияга қарши курашишнинг ҳуқуқий механизмларини такомиллаштиришга қаратилган бир қатор муҳим норматив-ҳуқуқий ҳужжатлар, жумладан Бюджет ва Божхона кодекслари (янги таҳрирда), “Ҳуқуқбузарликлар профилактикаси тўғрисида”ги, “Ижтимоий шериклик тўғрисида”ги, “Давлат ҳокимияти ва бошқаруви органлари фаолиятининг очиқлиги тўғрисида”ги, “Тезкор-қидирув фаолияти тўғрисида”ги, “Электрон ҳукумат тўғрисида”ги, “Ички ишлар органлари тўғрисида”ги қонунлар қабул қилинди. 

               2014 йил 14 майдаги “Ўзбекистон Республикасининг айрим қонун ҳужжатларига ўзгартириш ва қўшимчалар киритиш тўғрисида”ги Қонуни асосида Жиноят кодексининг 211 ва 212-моддалари (яъни пора бериш ҳамда пора олиш-беришда воситачилик қилиш)га киритилган ўзгартиш ва қўшимчалар ҳам бу тоифали жиноятларга қарши курашнинг самарадорлигини оширишга хизмат қилиши, шубҳасиз.

                Бу борадаги ишларнинг мантиқий давоми сифатида 2017 йил
3 январь куни Ўзбекистон Республикаси Президенти Шавкат Миромонович Мирзиёев “Коррупцияга қарши кураш тўғрисида”ги Қонунни имзолади ва қонун 2017 йил 4 январдан кучга кирди.

               Қонун коррупцияга қарши кураш соҳасида давлат сиёсатининг асосий йўналишларини келтириб ўтади. Бу Қонун коррупцияга қарши курашишнинг ҳуқуқий асосларини янада такомиллаштириш мақсадида илғор хорижий тажрибани ҳисобга олган ҳолда қабул қилинганлигини таъкидлаш зарур.

Энди коррупция, яъни порахўрлик, мансабдан фойдаланган ҳолда қонунни суистеъмол қилиш, таниш-билишчилик, қариндош-уруғчилик асосида давлат ташкилотларида иш ташкил қилиб, истеъдодли кадрларнинг ўсишига тўсиқ бўлиш, жисмоний ҳамда юридик шахсларнинг давлат томонидан қонун билан кафолатланган ҳолда берилган ҳуқуқларини бузиш, ўз вазифаси бўйича белгиланган мажбуриятларини бажаришни пайсалга солиб, таъмагирлик қилиш каби ҳолатларда бундай қабиҳликларни амалга оширганлар учун давлатнинг қатъий жазоси муқаррарлиги аниқ-равшан белгиланди.

Қонун коррупцияга қарши курашиш соҳасидаги ҳуқуқий муносабатларни тўлиқ қонуний тартибга солишга, давлат органлари, ташкилотлар ҳамда фуқаролик жамияти институтлари томонидан амалга оширилаётган коррупцияга қарши қаратилган чора-тадбирлар самарадорлигини оширишга, шунингдек коррупцияни ижтимоий ҳаётнинг барча соҳаларидан тўлиқ бартараф этишга, фуқароларнинг ҳуқуқий онги ва ҳуқуқий маданиятини юксалтириш орқали жамиятда коррупциянинг ҳар қандай кўринишларига тоқат қилмаслик муҳитини яратишга қаратилган.

              Қонун коррупцияга қарши курашишнинг асосий принциплари ҳамда бу борадаги давлат сиёсатининг муҳим йўналишлари, ваколатли органлар тизими, фуқаролар ўзини ўзи бошқариш органлари, фуқаролик жамияти институтлари, оммавий ахборот воситалари ва фуқароларнинг мазкур соҳадаги иштироки, шунингдек халқаро ҳамкорлик мустаҳкамлаб қўйилган. 

             Бундан ташқари, коррупцияга қарши курашувчи субъектларнинг фаолияти мувофиқлаштирилишини таъминлаш ва ҳамкорлигини кучайтириш мақсадида Коррупцияга қарши курашиш бўйича республика идоралараро комиссиясини тузилган ва унинг таркибига тадбиркорлар жамоат бирлашмаларининг ҳамда фуқаролик жамияти бошқа институтларининг вакилларини киритиш назарда тутилган.

              Шундай қилиб, қонуннинг амалга киритилиши фуқаролар ҳуқуқ ва эркинликлари ҳимоя қилинишини таъминлашнинг қўшимча ҳуқуқий кафолатларини яратади, хусусий мулк ҳуқуқига ғайриқонуний тажовузларни, тадбиркорлик субъектларининг фаолиятига асоссиз аралашувларни чеклашга кўмаклашади ва натижада ишчанлик фаоллиги ўсишига ҳамда мамлакатнинг инвестициявий жозибадорлиги ошишига олиб келади.

             Мухтасар айтганда, коррупция – тараққиёт кушандаси, хавфсизликка таҳдид туғдирувчи хавфли жиноят. Бу иллатга қарши курашиш тегишли органларнинггина эмас, барчанинг иши бўлиши зарур.




Қашқадарё вилоят маъмурий

судининг раиси                                                                               Х.Мухаммедов                                                            

Инсон ҳуқуқлари бўйича умумжаҳон декларациясининг мазмун ва моҳияти

          Инсон, унинг ҳаёти, эркинлиги, қадр-қиммати ва бошқа дахлсиз ҳуқуқлари энг олий қадриятдир. Инсон ҳуқуқлари умумжаҳон декларацияси БМТ бош ассамблияси томонидан 1948 йилнинг 10 декабрида қабул қилинган. Декларация-лот. декларатио сўзидан олинган бўлиб, маълум қиламан, эълон қиламан деган маънони беради. У муқаддима ва 30 моддадан иборат бўлиб, уни қабул қилишдан мақсад ҳар бир инсон ва давлат мазкур Декларацияни назарда тутган ҳолда маърифат ва таълим орқали шу ҳуқуқ ва эркинликлар ҳурмат қилинишига кумаклашиши лозим.

          Иккинчи жаҳон уриши вақтида инсониятга қарши амалга оширилган қирғинлар инсоннинг умум эътироф этилган ҳуқуқларини қайд қилиш зарурлигини кўрсатди. 1941 йилда АҚШ президенти Франклин Рузвелт “Мамлакатдаги ҳолат бўйича мурожаат” ида тўртда муҳим эркинлик: сўз эркинлиги, виждон эркинлиги, эҳтиёждан эркинлик ва қурқувдан эркинликни қуллаб –қувватлашга чақирди. Айни шу нарса, тинчлик ўрнатиш ва уруш тугашига имкон берадиган инсон ҳуқуқлари ривожига янги туртки берди. БМТ Инсон ҳуқуқлари бўйича комиссиясининг биринчи мажлиси 1947 йил 27 январдан 10 февралд Лаке Суксесс шаҳарчасида бўлиб ўтди. АҚШнинг ўша вақтдаги биринчи хоними Элеонора Рузвелт коммисия раислигига сайланди. Австралия, АҚШ, Белгия, БССР(Белоруссия ССР), Буюк Британия, Хитой, Куба, Миср, Ҳиндистон, Эрон, Ливия, Панама, Собиқ Советлар Иттифоқи, Уругвай, Филиппин, Франция, Чили, Югославия каби давлатлар вакиллари Ҳуқуқлар тўғрисида халқаро қонун лойиҳасини ишлаб чиқишлари керак эди. Комиссия ишида БМТ котиблиги инсон ҳуқуқлари бўйича бўлим вакили, халқаро ҳуқуқ соҳасида тажрибали канадалик мутахассис Жон Ҳамфри ҳам қатнашди.

          Декларация ҳар бир инсоннинг табиий ва ажралмас ҳуқуқ ва эркинликлари эълон этилган асосий халқаро ҳужжатдир. Шу тариқа халқаро муносабатлар тарихида биринчи марта инсоннинг ҳамма риоя этиши зарур бўʻлган асосий ҳуқуқлари ва эркинликлари доираси белгилаб берилган. Декларацияда «инсонга хос қадр-қимматни, уларнинг тенг ва ажралмас ҳуқуқларини тан олиш – эркинлик, адолат ва ялпи тинчлик негизи» эканлиги эълон этилган. Унга кўра, умум ҳурмат ва риоя қилиши шарт бўлган инсон ҳуқуқлари доираси шахсий, сиёсий ҳамда ижтимоий иқтисодий ҳуқуқлардан иборатдир.

          Декларацияда инсон манфаатларининг устуворлиги қуйидаги тамойилларда ўз аксини топган: инсон ҳуқуқларини ҳурмат қилиш, инсон ҳуқуқларининг тенглиги, инсон эркинликлари, инсон ҳуқуқларини амалга оширишнинг демократик жараёни, инсон ҳуқуқларини таъминлашнинг адолатлиги. Декларацияда эълон этилган мазкур инсон ҳуқуқларига оид тамойилларга кура барча кишилар эркин туғилади ва ўз қадр-қиммати ҳамда ҳуқуқлари жиҳатдан тенг бўлиб, улар қонун олдида тенг ва қонун томонидан баб-баравар ҳимояланиш ҳуқуқига эга).

         Шахсий ҳуқуқлар орасида аввало ҳар бир кишининг ҳаёти, эркинлиги ва шахсий дахлсизлиги ҳуқуқи алоҳида таъкидланган. Декларациянинг бошқа қоидалари эса мазкур ҳуқуқларни тўлдиради. Хусусан, инсон ҳуқуқлари умужаҳон декларациясиясининг 3-моддасида “Ҳар бир инсон яшаш , эркин бўлиш ва шахсий дахлсизлик ҳуқуқларига эгадир” деб белгиланган. Мазкур қоидалар мамлакатимиз Конститусиясида ҳам ўз ифодасини топган бўлиб, унинг 13-моддасига кўра, инсон унинг ҳаёти, эркинлиги, шаъни, қадр-қиммати ва бошқа дахлсиз ҳуқуқлари олий қадрият ҳисобланади, 24-моддасига кўра эса, яшаш ҳуқуқи ҳар бир инсоннинг узвий ҳуқуқидир. Инсон ҳаётига суиқасд қилиш энг оғир жиноятдир.

           Мазкур Декларация қоидалари давлат ёки айрим шахслар томонидан инсон ҳуқуқларини бузиш учун ишлатилиши мумкин эмас. Ҳар бир шахс учун ўзгаларнинг ҳуқуқ ва эркинликларини ҳурмат қилиш жамият аъзоларининг бурчидир.

          Ушбу Декларация мустақил Ўзбекистон Республикаси имзолаган биринчи халқаро ҳужжатдир (1991 йил 30 сентябрь). Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг «Инсон ва фуқароларнинг асосий ҳуқуқлари, эркинликлари ва бурчлари» деб аталган 2 бўлими мазкур Декларация талабларига тўла мос бўлиб, унда Ўзбекистон Республикаси барча фуқаролари тенг ҳуқуқ ва эркинликларга эга бўлиши, жинси, ирқи, миллати, тили, дини, ижтимоий келиб чиқиши, эътиқоди, шахси ва ижтимоий мавқеидан қатий назар, қонун оддида тенглиги таъкидланган.

Декларация ер юзидаги барча фуқароларнинг ҳуқуқ ва эркинликларини ҳимоя қилишга қаратилган энг муҳим ҳужжат сифатида эътироф этилади. Унда “инсонларга уларнинг ижтимоий келиб чиқиши, дини, тили, эътиқоди ва ижтимоий мавқеидан қатъий назар ҳурмат ва юксак эҳтиром билан муносабатда бўлиш” каби муҳим ғоя тарғиб қилинади.

          Инсоннинг асосий ҳуқуқ ва эркинликларининг рўйхати ва мазмуни Инсон ҳуқуқлари умумжаҳон декларациясида мустаҳкамлаб қўйилган бўлиб, мазкур ҳужжат одатда дунёнинг виждони, инсоният маънавиятининг эталони деб номланади. БМТ Низоми каби, мазкур тарихий ҳужжатда ҳақиқат ўз тасдиғини топган: барча инсонлар эркин ва инсоний қадр-қиммат ва асосий, табиий ҳуқуқларда тенг туғиладилар.

           Мазкур ҳужжат барча учун камситишларсиз, инсонга эркин ва мақбул шароитларда ижтимоий адолатни эълон қилган биринчи ҳужжатлардан бири эди. Декларация асосида юридик кучга эга бўлган фактлар, конвенсиялар, пратаколлар ишлаб чиқилган.

           Аҳолида инсон ҳуқуқлари ва эркинликларига риоя қилиш борасида янги қадриятлар ва кўникмаларни шакллантириш ва пировардида миллат даражасида инсон ҳуқуқларини ҳурмат қилиш ва уларга риоя қилиш ривожлантиришга қаратилган маданиятни шакллантириш лозимдир. Инсонларнинг ўз ҳуқуқ ва эркинликларини билишлари шахс  ҳуқуқларини Конституция кафолатини амалга оширишнинг зарурий шарти бўлиши керак”

         Бош Ассамблея мазкур Инсон ҳуқуқлари умумжаҳон декларациясини барча халқлар ва барча давлатлар бажаришга интилиши лозим бўлган вазифа сифатида эълон қилар экан, бундан муддао шуки, ҳар бир инсон ва жамиятнинг ҳар бир ташкилоти доимо ушбу Декларацияни назарда тутган ҳолда маърифат ва таълим йўли билан бу ҳуқуқ ва эркинликларнинг ҳурмат қилинишига кўмаклашиши, миллий ва халқаро тараққийпарвар тадбирлар орқали ҳам унинг бажарилиши таъминланишига, Ташкилотга аъзо бўлган давлатлар халқлари ўртасида ва ушбу давлатларнинг юрисдикциясидаги ҳудудларда яшаётган халқлар ўртасида ялписига ва самарали тан олинишига интилишлари зарур

            Мамалакатимизда кенг кўламда амалга оширилаётган суд- ҳуқуқ соҳасига доир қонунчилик асосларининг шаклланиши ва унинг мунтазам равишда такомиллаштириб борилиши инсон ҳуқуқи, эркинликлари ва қонуний манфаатларини самарали ҳимоя қилиниши таъминлаш, жамиятда қонунийлик ва ҳуқуқ тартиботини мустаҳкамлашда муҳим омил бўлиб хизмат қилади.Зеро истиқлол шарофати билан мамлакатимизда қабул қилинаётган ҳеч қайси давлат қонунчулигидан ҳам бўлмаган миллий қонунчилигимизда кўзда тутилган асосий мақсад – Ватан равнақи, юрт тинчлиги ва халқ фаровонлигини таъминлашдан иборатдир.

 

 

 

 

Қашқадарё вилоят маъмурий

 

судининг судьяси                                                                                              Б.Қиличов

САЙЛОВ ҚОНУНЧИЛИГИ БУЗИЛИШИ ЮЗАСИДАН МУРОЖААТЛАРНИ КЎРИБ ЧИҚИШ ТАРТИБИ

        Ўзбекистан Республикаси Конституцияси 35-моддасига кўра, хар бир шахс бевосита ўзи ва бошқалар билан биргаликда ваколатли давлат органларига, муассасаларига ёки халқ, вакилларига ариза, таклиф ва шикоятлар билан мурожаат қилиш ҳуқуқига эга. Аризалар, таклифлар ва шикоятлар қонунда белгиланган тартибда ва муддатларда кўриб чиқилиши шарт.

        Шунингдек, Конституциянинг 44-моддасига кўра, ҳар бир шахсга ўз ҳуқуқ ва эркинликларини суд орқали ҳимоя қилиш, давлат органлари, мансабдор шахслар, жамоат бирлашмаларининг ғайриқонуний хатти-ҳаракатлари устидан судга шикоят қилиш ҳуқуқи кафолатланади.

        Сўнгги йилларда сайлов қонунчилигини такомиллаштиришга қаратилган бир қанча муҳим ислоҳотлар амалга оширилиб, Сайлов кодекси қабул қилинди.

        Сайлов қонунчилигидаги яна бир муҳим ўзгаришлардан бири Ўзбекистон Республикасининг Маъмурий суд ишларини юритиш тўғрисидаги кодексининг қабул қилиниши билан боғлиқ, бўлиб, ушбу кодекснинг қабул қилиниши билан фуқароларнинг сайлов ҳуқуқлари бузилганлиги тўғрисидаги ариза (шикоят)ларни кўриб чиқиш тартиблари ҳам такомиллаштирилди. Фуқароларнинг сай­лов ҳуқуқларини ҳимоя қилишнинг суд тартиби ҳам актив (ижо-бий) ҳуқуқий механизм сифатида самарали ҳисобланади.

        Сайлов кодексининг 101-моддасига кўра, сайлов комиссиялари сайлов компаниясини ўтказиш даврида жисмоний ва юридик шахсларнинг ушбу Кодекс талаблари бузилганлиги ёки сайловни ташкил этишнинг бошқа масалалари хусусида ўзига келиб тушган мурожаатларини ўз ваколатлари доирасида кўриб чиқиши, ушбу мурожаатлар бўйича текширувлар ўтказиши ва уч кунлик муддатда уларга ёзма жавоблар бериши, сайловга камида олти кун қолганида ёки овоз бериш куни келиб тушган мурожаатларни эса дарҳол кўриб чиқиб, жавоб қайтариши шарт, бундан сайлов комиссияларининг харакатлари ва қарорлари устидан берилган шикоятлар мустасно.

        Сайлов комиссиясининг раиси мурожаатни кўриб чиқиш ва унга доир қарор қабул қилиш учун тегишли комиссияни ушбу Кодексда белгиланган муддатларда чақиради ва унинг мажлисини ўтказади. Мажлисга манфаатдор шахслар таклиф этилиши мумкин.

        Қўйилган масалаларни ҳал этиш ўз ваколатига кирмайдиган участка сайлов комиссиясига келиб тушган мурожаат уч кунлик муддатда тегишли органларга мурожаат йўллаган шахс бу ҳақда хабардор қилинган ҳолда юборилади.

        Мурожаатни кўриб чиққан сайлов комиссиялари аъзолари уни кўриб чиқиш натижалари ва қабул қилинган қарор тўғрисида мурожаат юборган шахсни хабардор қилиши шарт.

        Мамлакатимизда сайлов ҳуқуқларини суд тартибида ҳимоя қилишга қаратилган иккита муҳим қонун мавжуд. Булар Ўзбекистон Республикасининг Сайлов кодекси ва Маъмурий суд ишларини юритиш тўғрисидаги кодексидир.

        Мазкур қонунларда сайлов ҳуқуқларини суд тартибида ҳимоя қилишга оид бир қанча нормалар келтириб ўтилган. Жумладан, Маъмурий суд ишларини юритиш тўғрисидаги кодекснинг 27-моддасида маъмурий судларга сайлов комиссияларининг хатти-ҳаракатлари (қарорлари) юзасидан низолашиш тўғрисидаги ишлар тааллукли эканлиги ўрнатиб қўйилган. Бунда шуни эътиборга олиш лозимки, Маъмурий суд ишларини юритиш тўғрисидаги кодекснинг 30-моддасига кўра, Ўзбекистон Республикаси Олий суди биринчи инстанция суди сифатида Ўзбекистон Республикаси Марказий сайлов комиссияси хатти-ҳаракатлари (қарорлари) юза­сидан низолашиш ҳақидаги ишларни кўриб чиқади.

        Ўз навбатида, амалдаги Сайлов кодексида сайлов комиссия­си қарорлари устидан шикоят қилиш тартиби ҳам белгиланиб, Кодекснинг 102-моддаси талабига кўра, номзодлар кўрсатган сиёсий партиялар органлари, номзодлар, ишончли вакиллар, кузатувчилар ва сайловчилар сайлов комиссияларининг қарорлари усти­дан ушбу қарорлар қабул қилинганидан кейин беш кун ичида судга шикоят қилиши мумкин. Марказий сайлов комиссиясининг қарорлари устидан қарор қабул қилинганидан кейин беш кун ичида Ўзбекистан Республикаси Олий судига шикоят қилиниши мумкин. Шикоят келиб тушганидан кейин уч кун ичида, сайловга камида олти кун қолганида эса дарҳол кўриб чиқилиши керак. Шикоят берган шахслар шикоятни кўриб чиқишда бевосита иштирок этиш ҳуқуқига эга.

        Сайлов ҳуқуқлари бузилиши юзасидан тегишли сайлов ко­миссиялари хатти-ҳаракатлари ёки карорлари устидан маъмурий судга шикоят қилиниши мумкин. Бунда тегишли сайлов комиссияси карорини ҳақиқий эмас деб топиш ёки тегишли сайлов комиссияси хатти-ҳаракатини қонунга хилоф деб топишни сўраб судга шикоят қилиниши мумкинлигига эътибор берилиши лозим.

        Бирок, шуни айтиб ўтишимиз керакки, такрорий сай­лов утказиш, сайловларни х,ак,ик,ий эмас деб топиш, сайловни утмаган деб топиш маьмурий суд ваколатига кирмайди. Шунга кура, бундай талаблар билан маъмурий судга мурожаат к,илиб булмайди. Маъмурий судлар фак,ат тегишли сайлов комиссиялар к,арорларини х,ак,ик,ий эмас, хатти-х,аракатини к,онунга хилоф деб топиши мумкин.

        Сайлов кодексига кура, такрорий сайлов утказиш, сайловни утмаган, х,ак,ик,ий эмас деб топиш фак,атгина тегишли сайлов комиссиясининг ваколатига киради. Аммо бу х,олатда фак,атгина битта сайлов участкаси ёки округида сайлов утмаган деб топилган булса, агар ушбу сайлов участкаси ёки округи сайлов натижасисиз х,ам сайлов утган деб х,исоблаш мумкин булса, у х,олда тегишли сайлов комиссияси томонидан ушбу участка сайлов натижалари чикдриб ташланиши мумкин.

        Фукдроларнинг сайлов х,ук,ук,ларини суд тартибида х,имоя к,илишда судга мурожаат к,илиш муддатларига х,ам жиддий эъ­тибор кдратиш лозим. Зеро, тегишли муддатлар утгандан кейин к,илинган ариза (шикоят) к,аноатлантирилмасдан к,олдирилиши мумкин.

        Фуқароларнинг сайлов ҳуқуқларини суд тартибида ҳимоя қилишда ариза (шикоят) шаклига ҳам етарлича эътибор қаратиш лозим.

        Ўзбекистан Республикасининг Маъмурий суд ишларини юритиш тўғрисидаги кодексининг  142-моддасига кўра, сайлов комиссиясининг хатти-ҳаракатлари (карорлари) устидан берилган шико­ят суд томонидан шикоят берилган кундан эътиборан уч кундан кечиктирмай кўриб чиқилиши, агар сайловга олти кундан кам вақт қолган бўлса, дарҳол кўриб чиқилиши лозим.

        Шикоят суд томонидан аризачини ва тегишли сайлов комис­сиясининг вакилини, шунингдек, прокурорни, агар шикоят аризачига эмас, балки бошқа фукарога дахлдор бўлса, ўша шахсни ҳам чақирган ҳолда кўриб чиқилади. Бу шахсларнинг келмаслиги ишни кўриб чиқишга тўсқинлик қилмайди.

        Суднинг ҳал қилув қарори чиқарилиши биланоқ, дарҳол те­гишли сайлов комиссиясига ва аризачига топширилади.

        Ўзбекистон Республикасининг Маъмурий суд ишларини юри­тиш тўғрисидаги кодексининг   167-моддасига кўра, сайлов комис­сияларининг хатти-ҳаракатлари (қарорлари) юзасидан низолашиш тўғрисидаги ишларга доир ҳал қилув қарорлари дарҳол ижро этилиши лозим.

        Хулоса қилиб шуни айтиш мумкинки, янги сайлов қонунчилиги сайловларнинг очиқ, ошкора, адолатли ўтишини таъминлаб беради. Фуқароларнинг сайлов ҳуқуқларини ҳимоя қилишнинг ҳуқуқий механизмлари ҳамда фуқароларнинг сайлов ҳуқуқлари бузилганлиги тўғрисидаги ариза (шикоят)ларни кўриб чиқиш тартибини билиш энг муҳим конституциявий ҳуқуклардан бири бўлмиш сайлов ҳуқуқини самарали ҳимоя қилишни таъминлашга хизмат қилади.

 

Қарши туманлараро маъмурий

 судининг судьяси                                                                          Л.Зайниддинова

Нишон туманига сайёр қабул ташкил етилди

           2021 йил 25 июнь куни Қашқадарё вилояти, Нишон тумани ҳокимлиги биносида Қашқадарё вилоят маъмурий суди, Қарши туманлараро маъмурий суди ва Қарши туманлараро иқтисодий суди томонидан Нишон туман адлия бўлими ҳамда ҳамкор ташкилотлар билан фуқаролар ва тадбиркорларининг муаммоларини аниқлаш, уларнинг қонуний ҳал этилишини таъминлашлаш мақсадида сайёр қабул ташкил этилди.

           Тадбирда Қашқадарё вилоят маъмурий судининг судьяси Б.Ахмедов, Қарши туманлараро маъмурий судининг раиси А.Хушваков, Қарши туманлараро маъмурий судининг раиси Л.Абдуллаев ва шу суднинг судьяси Х.Турсунов, Нишон туман адлия бўлими бошлиғи М.Абраев иштирок этди.

          Сайёр қабул жараёнида 4 нафар фуқароларга ва 2 нафар тадбиркорга жойида тушунтиришлар берилди.  

Судлар фаолиятини рақамлаштириш

         Юртимизда судлар фаолиятида замонавий ахборот технологияларини кенг ва босқичма-босқич жорий этиш бўйича амалга оширилаётган ислоҳотлар фуқаролар ва тадбиркорлик субъектларига ўз ҳуқуқлари ва манфаатларини ҳимоя қилиш учун судга мурожаат қилишни эркинлаштириш, низоларни ўз вақтида кўриш, одил судловга бўлган ишончни ошириш ҳамда судлар фаолиятида очиқлик ва шаффофликни таъминлашда муҳим омил бўлиб келмоқда.

         2020 йилнинг 3 сентябрида Ўзбекистон Республикаси Президентининг“Суд ҳокимияти органлари фаолиятини рақамлаштириш чора-тадбирлари тўғрисида”ги Қарори қабул қилинганлиги ҳам ушбу соҳадаги ислоҳотлар самарадорлигини таъминлаш, фуқаролар ва тадбиркорлик субъектларига кўрсатиладиган интерактив электрон хизматлар турларини кенгайтириш, судларда ишларни кўришда мутасадди идоралар билан маълумот алмашинувини интеграция қилиш орқали ортиқча “қоғозбозликка” бутунлай чек қўйишда алоҳида аҳамият касб этди.

         Хусусан, ушбу қарор билан ҳар бир мурожаатни кўриб чиқиш жараёнининг онлайн кузатиб борилишини таъминлаш, суд биноларида интерактив хизматлардан эркин фойдаланиш имкониятини яратиш, махсус ахборот дастурларини жорий этиш орқали судьялар ҳамжамияти органлари фаолиятининг очиқлиги ва шаффофлигини таъминлаш, суд мажлисларида масофадан туриб, жумладан мобиль қурилмалар ва электрон ҳамкорликнинг бошқа шакллари орқали иштирок этиш имкониятини кенгайтириш, шунингдек иш бўйича тарафлар учун суд қарорларини онлайн тарзда олиш имкониятини яратиш, суднинг ахборот тизимлари, маълумотлар базалари ва бошқа дастурий маҳсулотлари ахборот ва киберхавфсизлигини таъминлаш, хизмат ахборотлари ва маълумотларни комплекс ҳимоя қилиш бўйича чораларни кучайтириш суд ҳокимияти органлари фаолиятини рақамлаштиришнинг кейинги босқичидаги вазифалари этиб белгиланди.

         Ушбу қарор асосида ишлаб чиқилган 2020-2023 йилларда суд ҳокимияти органлари фаолиятини рақамлаштириш дастурида белгиланган айрим чора-тадбирлар ҳақида эътироф этсак.

         Дастурда жорий йилнинг 1 январдан бошлаб барча судларда суд мажлисларини иш бўйича тарафларнинг илтимосномаси ва раислик қилувчининг розилиги билан аудиоёзувдан фойдаланган ҳолда қайд этиб бориш, суд мажлислари баённомаларини ушбу тизимдан фойдаланган ҳолда шакллантириш, 2021 йил 1 июлдан бошлаб апелляция ва кассация инстанцияси судларида ишларни судьялар ўртасида автоматик равишда тақсимлаш ҳамда 2021 йил 1 октябрдан эса барча ишда иштирок этувчи шахсларни суд мажлисларининг вақти ва жойи ҳақида “SMS” хабар орқали бепул асосда хабардор қилиш тартиби жорий этилиши кўзда тутилмоқда.

 

 

 

 

Қашқадарё вилоят маъмурий

судининг судьяси                                                                               Бекназаров Ойбек

Суд ҳуқуқ тизими-ислоҳотларнинг янги босқичи

      Президентимиз Шавкат Мирзиёев ташаббуси билан амалга оширилаётган ҳаракатлар стратегиясига мувофиқ, кейинги тўрт йилда  суд-ҳуқуқ соҳасини ислоҳ қилиш борасида 40 дан ортиқ қонун, фармон ва қарорлар қабул қилинди. Ўтган даврда судлар тузилмаси замон талабларига мос равишда такомиллаштирилди.  Вилоят ва унга тенглаштирилган фуқаролик, жиноят ишлари бўйича судлар ва иқтисодий судлар негизида судьяларнинг ихтисослашувини сақлаб қолган ҳолда вилоят даражасидаги умумюрисдикция судлари ташкил қилинди.

            Суд тизимида гендер тенгликни таъминлаш , аёлларнинг суд-ҳуқуқ соҳасидаги мавқеини ошириш, хусусан аёл судьяларни қўллаб қувватлашга қаратилган тизимли чора-тадбирлар амалга оширилмоқда.

            Инсон ҳуқуқларининг ишончли ҳимоясини таъминлаш мақсадида суд қарорларини қайта кўриш институти такомиллаштирилди. 2017 йилга қадар 6 суд инстанциясида суд қарорлари қайта кўриб чиқилган бўлса, кейинги йилларда бу инстанциялар сони учтага қисқарди. Халқаро стандартларга мос равишда уч босқичли суд тизими яратилиб, биринчи инстанция, апелляция ва кассация инстанцияларидан иборат бўлган “Бир-суд бир инстанция” тамойили жорий қилинди.

            Судларнинг очиқлиги ва шаффофлигини таъминлаш энг муҳим вазифалардан бири бўлиб, бу борада ҳам муҳим чора-тадбирлар амалга оширилди. Судлар фаолияти ҳақида жамоатчилик ва оммавий ахборот воситаларини хабардор қилиш мақсадида ҳар чоракда вилоят судлари раислари ва уларнинг ўринбосарлари томонидан брифинглар ўтказиш амалиёт йўлга қўйилди.  Судлар томонидан қабул қилинган қарорлар Олий суднинг веб сайтида мунтазам равишда эълон қилиб борилмоқда. Айниқса, одил судловдан фойдаланиш имкониятларини осонлаштириш ҳамда бу борада шаффофликни оширишга қаратилган электрон тартиб-таомиллар босқичма-босқич амалиётга татбиқ этилаётгани муҳим аҳамиятга эга.

            Суд-ҳуқуқ соҳасидаги ислоҳотлар  мамлакатимизнинг халқаро майдондаги нуфузига, жумладан, суд мустақиллиги, қонун устуворлиги ва одил суд самарадорлигини бўйича халқаро рейтингларда Ўзбекистоннинг нуфузини ошишига ҳам муносиб ҳисса қўшмоқда.

            Давлатимиз раҳбарининг 2020 йил 29 декабрда Олий Мажлисга тақдим этилган Мурожаатномасида “Адолат бу давлатчиликнинг мустаҳкам пойдеворидир. Адолат ва қонун устуворлигини таъминлашда эса суд ҳокимияти ҳал қилувчи ўрин эгаллайди” деган фикрларини суд соҳасидаги ислоҳотларнинг самарали амалга оширилиши нечоғли аҳамиятга эга эканлигини яққол тасдиқлайди.

            Шу ўринда суд тизимининг янги бир соҳаси, маъмурий судлар ҳақида тўхталиб ўтмоқчиман. 2021 йил 1 январдан суд тизимининг ушбу соҳасида катта ислоҳотлар амалга оширилди. Жумладан, туман(шаҳар)лардаги маъмурий судлар тугатилиб, вилоят марказларида туманлараро маъмурий судлар ташкил қилиниб, маъмурий судларнинг маъмурий ҳуқуқбузарликларга оид ишларни кўриш ваколати, туман(шаҳар) жиноят ишлари бўйича судларга ўтказилди.  Ташкил этилган туманлараро маъмурий судлари ва вилоят маъмурий судлари  оммавий ҳуқуқий муносабатларга оид низоларни кўришга ихтисослаштирилди.

            Оммавий ҳуқуқий муносабатларнинг  асосий хусусияти сифатида унда иштирок этувчи томонларнинг бири бўлиб, давлат ҳокимияти субъектининг иштирок этиши белгиланган.  Шу билан бирга, оммавий ҳуқуқий муносабатларнинг субъектлари сифатида бир томонда жисмоний ва юридик шахслар, иккинчи томонда давлат органлари билан бир қаторда ҳокимият ваколатларига эга бўлган субъектлар, масалан фуқароларнинг ўзини-ўзи бошқариш органлари ва уларнинг мансабдор шахслари бўлади.

         2018 йил 25 январда қабул қилинган Ўзбекистон Республикаси Маъмурий суд ишларини юритиш тўғрисида кодексининг 26-моддасига биноан, Маъмурий судга фуқаролар ва юридик шахсларнинг бузилган ёки низолашилаётган ҳуқуқлари, эркинликлари ва қонуний манфаатларини ҳимоя қилиш тўғрисидаги, маъмурий ва бошқа оммавий ҳуқуқий муносабатлардан келиб чиқадиган ишлар тааллуқлидир.

Фуқаролар ва юридик шахсларнинг ҳуқуқлари, эркинликлари ва қонуний манфаатларининг бузилиши ёки ушбу соҳадаги низода иккинчи томон сифатида давлат бошқаруви органлари, маъмурий ҳуқуқий фаолиятини амалга оширишга ваколатли бўлган бошқа органлар, фуқаролар ўзини ўзи бошқариш органлари ва уларнинг мансабдор шахслари намоён бўлади.

         Маъмурий судларнинг хорижий давлатлардаги фаолиятига назар солсак, 150 йиллик тарихга эга бўлган Германия маъмурий суди 19 асрда янги шаклланиб келаётган буржуазиянинг монарх ҳокимиятини чеклаш учун тузилганлигини кўриш мумкин.  Маъмурий органлар монарх қўлида, яъни бўйсунувида бўлган. Буржуазия маъмурий органларнинг парламент томонидан қабул қилинган қонунларга асосан фаолият юритишини талаб қилган. Айни шу ҳолат  қонун устуворлигини таъминлашга хизмат қилган. Мустақил маъмурий судлар маъмурий органнинг қонунларга риоя қилишини суд тартибида назорат қилган.

Хулоса ўрнида халқаро тажрибалардан келиб чиқиб, шуни айтиш мумкинки мамлакатимизда 2017 йилда маъмурий судларнинг ташкил этилиши ва 2021 йилда бу соҳани такомиллаштирилиши мамлакатимизда фуқаролар ва юридик шахсларнинг ҳимоясини кафолати бўлиб хизмат қилади.

Қашқадарё вилоят маъмурий

 судининг судьяси                                                                  Баҳриддин Ахмедов

       

Одам савдоси – инсон эркинлигига таҳдид

      Одам савдосининг бутун инсониятга хавф солаётган глобал муаммо эканини бугун кўпчилик яхши билади. Унинг турлари, шакллари ва одамларни тузоққа туширишда ишлатиладиган усуллари ҳақида матбуотда бот-бот маълумот бериб келинаётганига қарамай, ушбу уюшган трансмиллий жиноят кўлами кундан-кунга кенгайиб, унинг домига тортилаётганлар сони кўпайиб бормоқда.

      Халқаро меҳнат ташкилотининг маълумотларига кўра 2012 йили 20,9 млн. нафар одам мажбурий меҳнат ва шаҳвоний эксплуатация қурбони бўлган. Бу Австралия аҳолиси сонига тенг дегани.

      «Walk Free Foundation» ташкилоти томонидан 2014 йили эълон қилинган «Глобал қуллик индекси» («Global Slavery Index»)да одам савдоси қурбонлари сони янада ўсгани қайд этилади. Унга кўра мазкур рақам 35,8 млн.ни ташкил этади.

      Одам савдоси оқибатида инсонлар товарга айланадилар. Яъни улар сотиб олиниши ёки сотиб юборилиши, ҳатто ҳадя қилиниши ҳам мумкин. Мазкур уюшган трансмиллий жиноят мажбурий меҳнат, шаҳвоний хизматларга мажбурлаш, инсон аъзоларини трансплантант қилиш, чақалоқларни сотиш, инсонларни тиланчиликка мажбурлаш, мажбурий никоҳ ва репродуктив вазифалар эксплуатацияси (сунъий оналик, мажбурий бола туғиш), ёлланма аскарлик каби кўринишларда намоён бўлади.

      Аксарият ҳолларда аёллар ва болалар, аҳолининг ижтимоий кам таъминланган қатлами вакиллари одам савдосининг қурбонига айланаяпти. Айрим давлатларнинг иқтисодий тараққиётида катта тафовут мавжудлиги, одамларни меҳнатга мажбурлаш ва арзон ишчи кучини жалб этиш орқали харажатларни камайтириш ҳамда фойдани кўпайтиришга интилиш, гендер тенгсизлик муаммоси инсоният учун шармандали бўлган ушбу жиноятнинг авж олишига сабаб бўлмоқда.

      Одам савдоси жинояти аллақачон глобал «саноат»га айланиб улгурган. Мазкур «бизнес» орқали олинадиган миллиардлаб ноқонуний даромад салмоғи ҳам йилдан-йилга ортиб бормоқда. Халқаро меҳнат ташкилотининг маълумотларига кўра 2014 йили мажбурий меҳнат орқали қўлга киритилган даромад 150 млрд. АҚШ долларини ташкил этган. Бунинг энг кўп қисми Осиё мамлакатлари (51,8 млрд. АҚШ доллари) ҳамда Осиёга туташ иқтисодиёти тараққий этган давлатлар (46,9 млрд. АҚШ доллари) ҳиссасига тўғри келмоқда.

      Одам савдоси жабрдийдалари инсоннинг ҳар қандай ҳуқуқ ва қадр-қимматидан маҳрум бўлиб, улардан тахминан 70 фоизи мажбурий меҳнат, 20 фоизи эса шаҳвоний қулдорлик улушига тўғри келади. БМТ гиёҳвандлик моддалари ва жиноятчилик бўйича бошқармасининг сўнгги маълумотларига кўра одам савдоси 124 мамлакат ҳудудида учраган, унинг жабрдийдалари 152 давлат фуқаролари ҳисобланади.

      Юқорида таъкидланганидек, одам савдоси трансмиллий характердаги жиноятдир. Жабрланувчилар асосан ўз юртидан бошқа давлатларга транзит қилиш ва чегаралардан ўтказиш орқали пулланади. Мазкур жиноий фаолият бир мамлакат ҳудудида бошланиб, бошқа мамлакат ҳудудида тугаши ёки бир неча давлат ҳудудида содир бўлиши мумкин. Шу боис одам савдосига қарши фақат бир давлат ёки минтақа мамлакатлари кураш олиб боргани билан мақсадга эришиб бўлмайди. Бу иллатга барҳам беришда кенг миқёсли ҳамкорлик талаб этилади. Шу сабабдан ҳам кейинги йилларда ушбу масала БМТ фаолиятининг етакчи йўналишларидан бирига айланди.

      2010 йил 30 июлда БМТнинг Бош Ассамблеяси 64/293-резолюцияси билан Одам савдосига қарши курашиш бўйича БМТнинг Глобал ҳаракат дастурининг қабул қилиниши одам савдосига қарши курашни халқаро миқёсда янги босқичга олиб чиқди. Мазкур ҳаракат дастурида ушбу жиноятнинг олдини олиш, жабрдийдаларнинг ҳимояси, жиноятчиларни таъқиб этиш ва барча йўналишларда ҳамкорликни мустаҳкамлаш бўйича чора-тадбирлар кўзда тутилган.

      Бундан ташқари, 2000 йили БМТ «Одам савдосининг, айниқса, аёллар ва болалар савдосининг олдини олиш ҳамда унга чек қўйиш ва унинг учун жазолаш ҳақида»ги протокол (уни «Палермо протоколи» ҳам деб аташади)ни қабул қилди. Бугунги кунда 166 мамлакат мазкур халқаро ҳуқуқий ҳужжатда белгиланган мажбуриятларни бажариб келмоқда. Палермо протоколи дунёнинг турли давлатларида одам савдосига қарши кураш борасида ягона ёндашув ишлаб чиқилишига ёрдамлашиш, мазкур жиноий фаолиятга қарши халқаро миқёсда биргаликда курашиш, тергов ва суд қилишга ёрдамлашишга қаратилган. Протокол, шунингдек, одам савдоси жабрдийдаларини ҳимоя қилиш ва қўллаб-қувватлашга йўналтирилган. Мазкур халқаро ҳуқуқий акт БМТнинг Одам савдосига қарши курашиш бўйича глобал ҳаракат дастурига таянади.

      2013 йили Бош Ассамблея Глобал ҳаракат дастурининг қай тарзда амалга оширилаётганини баҳолаш мақсадида юқори даражадаги учрашувни ташкил этди. Унда аъзо мамлакатлар томонидан A/RES/68/192-резолюция қабул қилинди. Ушбу ҳужжатнинг 5-бандига мувофиқ одам савдоси жабрдийдалари ҳолати тўғрисидаги хабардорликни ошириш, уларнинг ҳуқуқ ва эркинликларини ҳимоя қилиш ҳамда рағбатлантириш зарурати муносабати билан 2014 йилдан бошлаб 30 июль «Жаҳон одам савдосига қарши кураш куни» деб эълон қилинди. Ушбу сана, мана уч йилдирки, БМТга аъзо мамлакатлар, ушбу ташкилот тизимидаги муассасалар, бошқа халқаро ташкилотлар ва фуқаролик жамияти институтлари томонидан кенг нишонланмоқда.

      БМТ Бош котиби Пан Ги Мун Жаҳон одам савдосига қарши кураш куни муносабати билан йўллаган мурожаатида бутун жаҳон ҳамжамиятини барча учун адолат ва қадр-қимматни таъминлаш мақсадида одам савдосига қарши курашиш бўйича бор куч-ғайратни бирлаштиришга даъват этди.

      Шуни алоҳида таъкидлаш керакки, ўтган йиллар мобайнида республикамизда одам савдосининг оқибатларини чуқур англаган ҳолда унга қарши курашиш, юртдошларимизни мазкур жиноят қурбонига айланиб қолишдан асраш, ундан жабр кўрганларга ҳуқуқий, ижтимоий, тиббий ва психологик ёрдам кўрсатиш бўйича кенг кўламли ишлар амалга ошириб келинмоқда. Кези келганда, мамлакатимизда ушбу соҳада катта тажриба тўпланганини, бу борада ҳатто айрим ривожланган давлатлардан ҳам илгарилаб кетганимизни таъкидлаш жоиз. Шу йилнинг 26 апрелида пойтахтимизда бўлиб ўтган «Одам савдосига қарши курашиш: Ўзбекистон тажрибаси ва халқаро амалиёт» мавзусидаги халқаро конференцияда қатнашган халқаро экспертлар ҳам Ўзбекистоннинг мазкур соҳадаги тажрибасини эътироф этишди.

      Одам савдосига қарши курашиш бўйича республика идоралараро комиссияси, Бош прокуратура ва Инсон ҳуқуқлари бўйича Ўзбекистон Республикаси миллий маркази томонидан Халқаро миграция ташкилотининг Марказий Осиё бўйича ҳудудий координатори билан ҳамкорликда ташкил этилган ушбу тадбирда Австрия, Албания, Жанубий Корея, Исроил ва бошқа давлатлардан ташриф буюрган халқаро экспертлар, юртимизда фаолият юритаётган халқаро ташкилотлар ва дипломатик корпус вакиллари, прокуратура ҳамда ИИВ органлари, вазирлик, идора, фуқаролик жамияти институтлари, нодавлат нотижорат ташкилотларининг масъул ходимлари иштирок этишди. Мазкур нуфузли анжуманда Ўзбекистонда одам савдосига қарши курашиш аҳволи ва бу борада кўрилаётган чоралар хусусида маълумот берилди. Халқаро экспертларнинг Австрия, Албания, Жанубий Корея, Исроил давлатларида одам савдосига қарши курашиш тизими, Халқаро миграция ташкилотининг мазкур глобал муаммога қарши курашишдаги ўрнига бағишланган маърузалари тингланди. Шу билан бирга, хорижлик меҳмонларга Ўзбекистон Республикаси томонидан амалга оширилаётган чоралар, халқаро ҳуқуқий ҳужжатларда белгиланган мажбуриятларнинг ижроси, соҳага оид қонунчилик базасининг яратилгани юзасидан батафсил тушунтириб берилди.

      Мухтасар қилиб айтганда, мамлакатимизда одам савдосига қарши курашиш масаласига давлат сиёсатининг устувор йўналишларидан бири сифатида эътибор қаратилаётгани бу борадаги ютуқларнинг бош омили бўлмоқда. Бироқ хотиржамликка берилмаслигимиз керак. Зеро, огоҳлик заруратини ҳис этган ҳолда ҳар томонлама кураш олиб борсаккина юртимизда бу иллатнинг пайини қирққан бўламиз.

 

Қашқадарё вилоят маъмурий

судининг судьяси                                                              Бахром Нармуратов

Коррупция миллат кушандаси

           Коррупция дунё миқёсида ҳал этилиши лозим бўлган глобал муаммолардан биридир. Ушбу иллат хар қандай давлат ва жамиятнинг сиёсий-иқтисодий ривожланишига жиддий путур етказади, инсон хуқуқ ва эркинликларининг поймол бўлишига олиб келади. Шу боис унга қарши курашиш халқаро аҳамият касб этиб, жахон сиёсатининг муҳим масалалари қаторидан жой олган. Дунёда коррупциянинг тури хам таснифи ҳам жуда кўп. Унинг келиб чиқиш сабабларини очиш, унга қарши курашишнинг самарали йўлларини топиш бўйича олимлар, турли институтлар ва халқаро ташкилотлар томонидан юзлаб, минглаб тадқиқотлар ўтказилган. Турли кўрсаткичлар ва рақамлар акс этган жадваллар яратилган, ўзига хос рейтинглар тузилган. Ҳатто коррупциянинг хилма-хил формулалари ҳам ишлаб чиқилган. Бу борадаги ишлар ва изланишлар изчил давом этмоқда. Ижтимоий-тарихий вазият, фуқароларнинг хуқуқий дунёқараши, давлат тузилиши, иқтисодий ривожланиш омилларидан келиб чиқиб, хар бир давлат коррупцияга қарши ўзига хос усулларда курашмоқда. Бу борада энг самарали йўл хали топилган эмас. Чунки коррупция бир қарашда оддий жиноят бўлиб кўрингани билан аслида унинг келиб чиқиши ва яшовчанлик сабаблари жуда чигал ва мураккабдир. Республикамизда коррупцияга қарши курашишнинг ҳуқуқий асосларини янада такомиллаштириш мақсадида илғор хорижий тажрибани ҳисобга олган ҳолда “Коррупцияга қарши курашиш тўғрисида”ги  Ўзбекистон Республикаси Қонуни қабул қилинди. Миллий парламентимиз томонидан қабул қилиниб, 2017-йил 3-январда Президентимиз томонидан имзоланган “Коррупцияга қарши курашиш тўғрисида”ги қонун тарихий аҳамиятга эга хужжатлардан биридир. 6 боб, 34 моддадан иборат ушбу қонунда коррупцияга қарши курашиш бўйича кенг қамровли чора-тадбирлар ва меъёрлар белгиланган. Қонуннинг 4-моддасига кўра коррупцияга қарши курашишнинг асосий принциплари қуйидагилардан иборат: қонунийлик; фуқаролар хуқуқлари, эркинликлари ва қонуний манфаатларининг устуворлиги; очиқлик ва шаффофлик; тизимлилик; давлат ва фуқаролик жамиятининг ҳамкорлиги; коррупциянинг олдини олишга доир чора-тадбирлар устуворлиги; жавобгарликнинг муқаррарлиги.

        Қонуннинг 5-моддасига кўра коррупцияга қарши курашиш соҳасидаги давлат сиёсатининг асосий йўналишлари қуйидагилардан иборат:

аҳолининг хуқуқий онги ва ҳуқуқий маъданиятини юксалтириш, жамиятда коррупцияга нисбатан муросасиз муносабатни шакллантриш, давлат ва жамият хаётининг барча соҳаларида коррупциянинг олдини олишга доир чора-тадбирларни амалга ошириш; коррупцияга оид хуқуқбузарликларни ўз вақтида аниқлаш, уларга чек қўйиш, уларнинг оқибатларини, уларга имкон берувчи сабаблар ва шарт-шароитларни бартараф этиш, коррупцияга оид хуқуқбузарликларни содир этганлик учунжавобгарликнинг муқаррарлиги принципларини таъминлаш.

          Қонун асосида давлатимиз раҳбари Шавкат Мирзиёевнинг 2017-йил                      2-февралдаги “Коррупцияга қарши курашиш тўғрисида”ги “Ўзбекистон Республикаси қонунининг қоидаларини амалга ошириш чора-тадбирлари тўғрисида”ги қарори қабул қилинди. Мазкур хужжатлар ўз мазмун моҳияти, мақсади билан мамлакатимизда коррупцияга қарши курашишнинг янги босқичини бошлаб берди.

          Президентимизнинг 2017 йил 7-февралдаги “Ўзбекистон Республикасини янада ривожлантириш бўйича Ҳаракатлар статегияси тўғрисида”ги Фармони билан тасдиқланган 2017-2021 йилларда Ўзбекистон Республикасини ривожлантиришнинг бешта устувор йўналиши бўйича Харакатлар стратегиясини “Халқ билан мулоқот ва инсон манфаатлари йили”да амалга оширишга доир давлат дастурида ҳам коррупцияга қарши курашишнинг ташкилиш-хуқуқий механизмларини такомиллаштириш ва коррупцияга қарши курашиш самарадорлигини ошириш бўйича тадбирлар белгиланганлиги алоҳида қайд этилди. Қонун нормаларини ҳаётга татбиқ этиш мақсадида юқорида кўрсатилган Президентимизнинг қарори билан 2017-2018 йилларга мўлжалланган коррупцияга қарши курашиш бўйича давлат дастури, Коррупцияга қарши курашиш бўйича республика идоралараро комиссияси таркиби тасдиқланди. Хаммамиз яхши биламиз, қонун хуқуқий муносабатларни тартибга солади. Ваколатлар, хуқуқ ва мажбуриятларни, амалга ошириладиган чора-тадбирларни белгилаб беради. Агар қонун хаётда ишламаса, унинг бир неча вароқ оддий қоғоздан фарқи қолмайди. Шундай экан, “коррупция хақида қонун қабул қилинди, энди хаммаси изига тушиб кетади”, деб ўйлаш хотиржамликка берилиш катта ҳато бўлади. Коррупция балосидан қутилиш, ислоҳатларни унинг чангалидан озод этиш ҳақида хаммамиз ўйлашимиз, бунинг заруратини ҳар биримиз юрагимиздан ўтказишимиз, унга қарши қатъий курашишимиз керак.

 

 

 

 

Қарши туманлараро

маъмурий судининг судьяси                                           Л.Зайниддинова

Аёллар ва болаларга нисбатан содир этиладиган зўравонликнинг олдини олишга қаратилган халқаро ва миллий қонунчилик

        Бугунги кунда хотин-қизларни зўравонликдан ҳимоя қилиш борасида жамиятда хотин-қизларга нисбатан тазйиқ ва зўравонликка доир муросасизлик муҳитини яратиш учун чора-тадбирлар амалга оширилмоқда. Хусусан, мамлакатимизда хотин-қизларни зўравонликдан ҳимоя қилишга оид бир қатор халқаро ҳужжатлар ратификация қилинди. Инсон ҳуқуқларига оид халқаро ҳужжатларда шахсни зўравонликлардан, шу жумладан, оилада содир этиладиган жиноий зўравонликлардан ҳимоя қилиш механизми мустаҳкамлаб қўйилган. Инсон ҳуқуқлари бўйича умумжаҳон декларацияси, Фуқаролик ва сиёсий ҳуқуқлар бўйича халқаро келишув ҳамда Иқтисодий, ижтимоий ва маданий ҳуқуқлар бўйича халқаро келишув оилани жамият асосидаги гуруҳ деб тан олади ҳамда шахсни оиладаги зўравонликлардан ҳимоя қилади.

        Булар қаторига Инсон ҳуқуқлари Умумжаҳон Декларацияси (1948 йил), Таълим соҳасида камситишга қарши кураш тўғрисида Конвенция (1960 й), Фуқаролик ва сиёсий ҳуқуқлар тўғрисидаги Халқаро Пакт (1966 й), Иқтисодий, ижтимоий ва маданий ҳуқуқлар тўғрисида Халқаро пакт (1966 й), Хотин-қизларни камситишнинг барча шаклларига барҳам бериш тўғрисидаги конвенция (1979 й), Пекин декларацияси ва Харакатлар Платформаси (1995 й), Бола ҳуқуқлари тўғрисида Конвенция (1989 й) киради.

        Инсон ҳуқуқлари бўйича халқаро қонунчилик барча иштирокчи давлатлар учун, шу жумладан ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органларининг ходимлари учун мажбурий ҳисобланади.

        Миллий қонунчилигимизда ҳам инсон ҳуқуқ ва эркинликларини ҳимоя қилиш, унинг ҳаёти, соғлиғи, қадр-қиммати ва бошқа қонуний манфаатларини ҳимоя қилиш масалалари устуворлик касб этади. Хусусан, Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг 26-моддасида: “Ҳеч кимнинг қийноққа солиниши, зўравонликка, шафқатсиз ёки инсон қадр-қимматини камситувчи бошқа тарздаги тазйиққа дучор этилиши мумкин эмас“, деб қайд этилган.

        Сўнгги йилларда қабул қилинаётган қонун ҳужжатлари, илгари “ёпиқ” бўлган зўравонлик мавзусини кенг ёритиш имконини берди. Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2019 йил 7 мартдаги ПҚ-4235-сонли “Хотин-қизларнинг меҳнат ҳуқуқлари кафолатларини янада кучайтириш ва тадбиркорлик фаолиятини қўллаб-қувватлашга оид чора-тадбирлар тўғрисида“ги Қарори, Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2018 йил 27 июндаги ПҚ-3808-сонли “Ўзбекистон Республикасида оила институтини мустаҳкамлаш концепциясини тасдиқлаш тўғрисида“ги Қарори,  Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2018 йил 2 июлдаги ПҚ-3827-сонли “Ижтимоий реабилитация қилиш ва мослаштириш, шунингдек, оилавий-маиший зўрлик ишлатишнинг олдини олиш тизимини такомиллаштириш чора-тадбирлари тўғрисида“ги Қарори, Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2019 йил  11 февралдаги “Етим болалар ва ота-онаси қарамоғидан маҳрум бўлган болаларни ижтимоий ҳимоя қилишни кучайтиришга оид қўшимча чора-тадбирлар тўғрисида”ги ПҚ–4185-сон қарори, Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 2020 йил 4 январдаги “Хотин-қизларни тазйиқ ва зўравонликдан ҳимоя қилиш тизимини такомиллаштириш чора-тадбирлари тўғрисида“ги 3-сон Қарори ва бошқа ҳужжатлардан иборат.

        Ўзбекистон Республикаси “Хотин-қизларни тазйиқ ва зўравонликдан ҳимоя қилиш тўғрисида“ Қонунининг мақсади хотин-қизларни тазйиқ ва зўравонликнинг барча шаклларидан ҳимоя қилиш соҳасидаги муносабатларни тартибга солишдан иборат. Ўзбекистон Республикаси Оила кодексининг 14-моддасида никоҳ тузиш ихтиёрийлиги, 19-моддасида эса, эр ва хотин оилада тенг ҳуқуқлардан фойдаланиши ва улар тенг мажбуриятларга эга эканлиги қайд этилган. 79-моддасида эса, ота-оналик ҳуқуқини суиистеъмол қилса, болаларга нисбатан шафқатсиз муомалада бўлса, жумладан жисмоний куч ишлатса ёки руҳий таъсир кўрсатса ўз болаларининг ҳаёти ёки соғлиғига ёхуд эри (хотини)нинг ҳаёти ёки соғлиғига қарши қасддан жиноят содир қилган бўлса, ота-оналик ҳуқуқидан маҳрум қилиниши мумкинлиги белгиланган. Ўзбекистон Республикаси Маъмурий жавобгарлик тўғрисидаги кодексида зўравонликнинг турлари учун жавобгарлик белгиловчи нормалар мавжуд. Зўравонлик йўли билан содир этиладиган жиноий қилмишлар амалдаги Жиноят кодексининг бир қатор моддаларида белгиланган жазоларни қўллаш таҳдиди билан тақиқланган.

 

        Қарши туманлараро маъмурий судининг судяси Л. Зайниддинова

Қашқадарё вилоят судья ва суд ходимларига “Адолат” ахборот тизимлари ҳамда Интерактив хизматлардан фойдаланиш бўйича тренинг бўлиб ўтди

          Бугунги кунда мамлакатимизда замонавий ахборот коммуникация технологияларини судлар фаолиятига жорий этиш ва  суд ҳокимияти органлари фаолиятини рақамлаштириш, судлар ва бошқа идоралар ўртасида маълумот алмашинувини яхшилашга алоҳида эътибор қаратилмоқда. Бу эса одил судловни амалга ошириш, судлар фаолиятини очиқлиги ва шаффофлиги, тезкорлигини таъминлашда, шунингдек, фуқаролар ва тадбиркорлик субъектларига ўз ҳуқуқлари ва манфаатларини ҳимоя қилиш учун судга мурожаат қилишни эркинлаштиришда, аҳолининг судга бўлган ишончини оширишга ёрдам берида.

Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2020 йил 3 сентябрдаги “Суд ҳокимияти органлари фаолиятини рақамлаштириш чора-тадбирлари тўғрисида”ги ПҚ-4818-сонли Қарорида ҳам суд ҳокимияти органлари фаолиятини рақамлаштириш, судлар ва бошқа идоралар ўртасида маълумот алмашинувини яхшилаш юзасидан бир қатор муҳим топшириқлар берилганлиги ҳам бу йўналиш ҳозирги кунда долзарб эканлигини англатади.

         Судларга “Адолат” ахборот тизимлари комплекси ҳамда Интерактив хизматлар порталидан (my.sud.uz) фойдаланиш бўйича билим ва кўникмаларини ошириш бўйича жорий йилнинг 29 май куни Қашқадарё вилоят иқтисодий суди биносида ҳудудий тренинг бўлиб ўтди.

         Ушбу тренинг Ўзбекистон Республикаси Олий суди, АҚШ Халқаро Тараққиёт Агентлиги (USAID) ва БМТ ТД “Ўзбекистонда қонун устуворлиги йўлида ҳамкорлик” қўшма лойиҳаси менеджери бошчилигида ўтказилиб, тренинг ўтказилишидан асосий мақсад суд раислари, судьялар ва суд ходимларининг “Адолат” ахборот тизимлари комплекси, унинг таркибига кирувчи ахборот тизимлари ва ресурслари, маълумотлар базалари, хизмат ва модуллардан ҳамда Олий суднинг интерактив хизматлар порталида ишлаш тартиби ва аҳамияти юзасидан кенг тушунтиришлар бериш орқали суд ходимларини билим ва кўникмаларини янада оширишдан иборат.

         Бундан ташқари, тренингда Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2020 йил 3 сентябрдаги “Суд ҳокимияти органлари фаолиятини рақамлаштириш чора-тадбирлари тўғрисида”ги ПҚ-4818-сонли Қарорига асосан:

         2021 йил 1 январдан бошлаб барча судларда суд мажлисларини иш бўйича тарафларнинг илтимосномаси ва раислик қилувчининг розилиги билан аудиоёзувдан фойдаланган ҳолда қайд этиб бориш ҳамда суд мажлислари баённомаларини ушбу тизимдан фойдаланган ҳолда шакллантириш;

2021 йил 1 июлдан бошлаб апелляция ва кассация инстанцияси судларида ишларни судьялар ўртасида автоматик равишда тақсимлаш;

          2021 йил 1 октябрдан бошлаб барча иштирокчиларни суд мажлисларининг вақти ва жойи ҳақида «SMS» хабар орқали бепул асосда хабардор қилиш;

         2022 йил 1 январдан бошлаб суд қарорларини иш бўйича тарафларга онлайн тарзда, уларнинг илтимосномаси бўйича эса қоғоз шаклида тақдим этиш;

2022 йил 1 июлга қадар суд ҳокимияти органлари фаолиятида, шу жумладан фуқаролар ва тадбиркорлик субъектларига одил судловга эришишда қулайлик яратиш мақсадида 10 га яқин интерактив хизматлар кўрсатишни йўлга қўйиш;

        2023 йил 1 январдан бошлаб суд ишларини давлат архивига электрон шаклда топшириш ва қабул қилиш;

судлар, Судьялар олий кенгаши ҳамда Судьялар олий мактабида ахборот-коммуникация технологиялари инфратузилмасини янада яхшилаш каби 2020 ― 2023 йилларда суд ҳокимияти органлари фаолиятини рақамлаштириш дастури ва унинг аҳамияти юзасидан ҳам тушунтиришлар бериб ўтилди.

         Тренинг сўнгида юқоридаги масалалар ҳамда судлар фаолиятида ахборот-коммуникация технологияларни жорий этишда юзага келаётган муаммо ва камчиликлар юзасидан савол-жавоблар бўлиб ўтди.

Skip to content