Янги Ўзбекистон Конституцияси: Янги тараққиёт босқичининг ҳуқуқий пойдевори.
2023 йил 30 апрель – Ўзбекистон янги тарихидаги энг муҳим сиёсий-ҳуқуқий воқеалардан бири сифатида тарихга кирди. Ушбу кунда умумхалқ референдуми орқали мамлакатимиз янги таҳрирдаги Конституцияни қабул қилди. Бу давлат ва жамият ҳаётида “Янги Ўзбекистон” ғоясини амалга ошириш, инсон қадрини устувор қиммат сифатида белгилаш, демократик ҳуқуқий давлат барпо этиш мақсадларига хизмат қиладиган туб ислоҳотларнинг ҳуқуқий асосига айланди.
Конституцион ислоҳотларнинг зарурияти
Янги таҳрирдаги Конституцияни қабул қилишнинг бир неча асосий сабаблари бор эди:
- жамият ва давлат бошқарувидаги кенг кўламли ислоҳотларни ҳуқуқий жиҳатдан мустаҳкамлаш;
- инсон ҳуқуқ ва эркинликларини янги даражага кўтариш;
- давлатнинг халқ олдидаги мажбуриятларини кенгайтириш;
- фуқароларнинг ижтимоий ҳимоясини кучайтириш;
- иқтисодий барқарорлик ва рақобатбардош бозор принципларини қонун даражасида мустаҳкамлаш.
Шу маънода 2023 йилги Конституция – бу “оддий ўзгартишлар тўплами” эмас, балки давлатчилик моделини замонавийлаштиришга қаратилган стратегик конституцион ислоҳот ҳисобланади.
Янги Конституциянинг асосий устувор йўналишлари
- Инсон қадри – Конституциянинг бош ғояси
Янги таҳрирда инсоннинг ҳуқуқ ва эркинликлари биринчи ўринга олиб чиқилди. Конституциянинг 60 фоиздан ортиғи айнан инсон ҳуқуқларига бағишланди.
Аҳамиятли янгиликлар:
- инсон қадрини баланд қўйиш давлатнинг бевосита бурчи сифатида белгилади;
- қийноқлар, шафқатсиз муносабат, камситиш мутлақо тақиқланди;
- меҳнат қилиш, тиббий ёрдам олиш, ижтимоий ҳимоя ҳуқуқлари кенгайтирилди;
- ногиронлиги бўлган шахслар, ёшлар ва аёллар манфаатлари алоҳида ҳимояга олинди.
Ижтимоий давлат тамойили
Янги Конституцияда Ўзбекистон ижтимоий давлат деб эълон қилинди. Бу фуқароларнинг муносиб турмуш даражасини таъминлашни давлатнинг асосий вазифаларидан бири сифатида белгилайди.
Шунингдек:
- аҳолига давлат томонидан кафолатланган ижтимоий хизматлар;
- кексалар, кам таъминланганлар ва эҳтиёжмандларга махсус ҳимоя чоралари;
- билим олиш ва тиббий хизматдан тенг фойдаланиш ҳуқуқи кучайтирилди.
Кучли парламент ва жамоатчилик назорати
Янги Конституцияда қонун чиқарувчи ҳокимият ваколатлари кенгайтирилди:
- парламент ҳукумат фаолиятини янада қатъий назорат қилади;
- давлат дастурлари ва бюджети устидан таъсирчан парламент назорати ўрнатилди;
- жамоатчилик назорати ва оммавий ахборот воситалари фаолияти қўллаб-қувватланди.
Суд-ҳуқуқ соҳасидаги ислоҳотлар мустаҳкамланди
Янги Конституция суд ҳокимияти мустақиллигини янада мустаҳкамлади:
- судьяларнинг дахлсизлиги ва мустақиллиги кафолатлари янада кучайтирилди;
- “одил судловга етишиш” ҳуқуқи кенг доирада таъминланди;
- инсон ҳуқуқларини ҳимоя қилиш механизмлари такомиллаштирилди.
Иқтисодий муносабатларда янги қоидалар
Конституцияда бозор иқтисодиёти тамойиллари қонун даражасида мустаҳкамланди:
- хусусий мулк дахлсизлиги кафолатлари янада кучайтирилди;
- тадбиркорлар манфаатлари давлат томонидан ҳимоя қилинади;
- монополияга қарши сиёсат ва адолатли рақобат тамойиллари белгилаб берилди;
- атроф-муҳитни муҳофаза қилишга оид қоидалар кучайтирилди.
Давлат бошқарувининг замонавий модели
Янги таҳрирда:
- давлатнинг халқ олдидаги ҳисобдорлиги қатъий белгилаб қўйилди;
- маҳаллий кенгашлар ваколатлари оширилди;
- “халқ давлат учун эмас, давлат халқ учун хизмат қилади” тамойили Конституцияда мустаҳкамланди.
2023 йилги Конституциянинг тарихий аҳамияти
2023 йил 30 апрелдаги умумхалқ референдумида фуқароларнинг 84,5 фоизи иштирок этиб, уларнинг мутлақ кўпчилиги янги таҳрирни қўллаб-қувватлади. Бу янгиланган Конституция:
- халқ иродасининг ифодаси,
- янги давлатчилик концепциясининг ҳуқуқий асоси,
- инсон ҳуқуқлари устуворлигининг кафолати,
- давлат ва жамият муносабатларини модернизация қилиш йўлидаги муҳим қадамдир.
Қашқадарё вилоят маъмурий
суди судьяси Н.Номозов