Қашқадарё вилоят маъмурий суди судьялари У.Самандаров ва Х.Давлатов иштирокида Қарши шаҳар “Табассум” МФЙ биносида йиғилиш бўлиб ўтди

       Кун тартиби мавзу бўйича Қашқадарё вилоят маъмурий суди судьяси У.Самандаров ва Х.Давлатовлар маърузасида қуйидагиларни гапирди:

Ўзбекистон Республикасининг Президентининг 2025 йил 21 августдаги “Судлар фаолиятига сунъий интеллект технологияларини жорий этиш орқали одил судловга эришиш даражасини ошириш ҳамда суд тизимининг моддий-техник таъминотини яхшилашга доир қўшимча чора-тадбирлар тўғрисида”ги ПФ-140-сон Фармони қабул қилинди.

       Унда, судлар фаолиятига сунъий интеллект технологияларини жорий этиш ҳамда рақамлаштириш жараёнларини жадаллаштириш, шунингдек, судларда фуқаролар ва тадбиркорлик субъектлари учун қулай шарт-шароитлар яратиб беришнинг келгуси йиллардаги устувор мақсадлари этиб қуйидагилар белгиланган:

(а) суд ишларини юритишда қоғоз шаклидан воз кечиш мақсадида «Рақамли суд» концепцияси асосида ишларнинг юритилишини босқичма-босқич тўлиқ электрон шаклга ўтказиш;

(б) фуқаролар ва тадбиркорлик субъектларига кўрсатиладиган интерактив электрон хизматлар турларини ошириб бориш, суд ҳужжатларидан нусха олиш, суд ишлари билан танишиш, аризанинг судга тааллуқлилиги ва судловга тегишлилигини аниқлаш, сунъий интеллект ёрдамида суд харажатларини ҳисоблаш имкониятини яратиш, шунингдек, суд томонидан тақиқланган манба ва контентларнинг электрон реестрини юритиш;

(в) судлар фаолиятига сунъий интеллект технологияларини жорий этиш учун зарур техник инфратузилма яратиш, шунингдек, ушбу йўналишдаги норматив-ҳуқуқий базани такомиллаштириш бўйича чоралар кўриш;

(г) Олий суднинг ахборот тизимлари негизида суд ҳужжатлари архиви модулини ишлаб чиқиш ва амалиётга жорий этиш;

(д) судлар фаолиятини рақамлаштириш бўйича «Кибер ҳуқуқ» йўналишида илмий тадқиқотлар ўтказиш, шунингдек, судьялар ва суд аппарати ходимларининг рақамли саводхонлиги ва малакасини доимий ошириб бориш;

(ж) иқтисодий судлар тузилмасини оптималлаштириш орқали уларнинг фаолияти самарадорлигини ошириш ва ягона суд амалиётини шакллантириш;

(з) «Рақамли суд» концепцияси асосида босқичма-босқич суд мажлиси залларини ташкил этиш ҳамда аҳоли ва судьялар учун қулай ва замонавий шарт-шароитлар яратиш, шунингдек, судьялар ва суд ходимларининг ижтимоий ҳимоясини кучайтириш.

Маъмурий судларда сайлов комиссиялари фаолияти билан боғлиқ низоларнинг кўрилиши.

Сайлов тўғрисидаги қонун ҳужжатларининг умумий мазмунига кўра, ҳуқуқи бузилган шахснинг сайлов комиссиялари қарорлари ва уларнинг хатти-ҳаракатлари (ҳаракатсизлиги) устидан судга мурожаат қилиш ҳуқуқи кафолатланади.

Ўзбекистон Республикаси “Маъмурий суд ишларини юритиш тўғри сидаги кодекси”га мувофиқ сайлов комиссиясининг хатти-ҳаракатлари (ҳаракатсизлиги), қарорлари устидан берилган шикоятларни туманлар аро маъмурий судлари Марказий сайлов комиссиясининг хатти-ҳаракатлари (ҳаракатсизлиги), қарорлари устидан берилган шикоятларни эса Ўзбекистон Республикаси Олий суди кўриб чиқади. Ушбу тоифадаги ишлар бўйича судга мурожаат қилиш ҳуқуқига эга бўлган субъектлар бошқа тоифадаги маъмурий ишлар бўйича субъектлардан фарқланади.

Маъмурий суд ишларини юритиш тўғрисидаги кодекснинг
46-моддасига асосан, бундай аризалар прокурор томонидан қуйида қайд
этилган шахсларнинг манфаатларида берилиши мумкин; сайловчи – сайловчилар рўйхатидаги хато ёки ноаниқликни тузатиш ҳақидаги мурожаатини 24 соат ичида кўриб чиқмаслик ёки асоссиз рад этиш, сайловчилар рўйхатига киритилмаганлик, нотўғри киритилганлик ёки рўйхатдан чиқарилганлик, олдинроқ овоз бериш ҳуқуқини амалга оширишга тўсқинлик қилиш ёки ушбу ҳуқуқдан фойдаланиш ҳақидаги аризани кўриб чиқмаганлик ёхуд рад этганлик каби ҳолатлар юзасидан; кузатувчи – тегишли комиссия томонидан мандат бериш рад этилганда, Сайлов кодексининг
33-моддасида белгиланган ҳуқуқларини амалга оширишга тўсқинлиқ қилинганда, сайлов комиссиялари томони дан сайловни ўтказишда сайлов қонунчилигини бузишдан иборат бошқа ҳолларда; номзод – ўзининг бузилган ҳуқуқларини тиклаш юзасидан тегишли сайлов комиссиясига қилган мурожаат юзасидан олган жавобидан но рози бўлиб, қонун бузилишларни бартараф этиш тўғрисидаги шикоятлар бўйича; сиёсий партияларнинг органлари – сайловда қатнашишга ижозат бериш ҳақидаги аризани рад этганлик, тақдим этган номзодни рўйхатга олишдан бош тортганлик, тақдим этган номзодни номзодлик мақомидан маҳрум этиш ҳақидаги мурожаатини рад этганлик, номзодни номзодлик дан чиқариш тўғрисидаги қарор устидан судга шикоят қилиши мумкин.

Сайлов комиссиясининг хатти-ҳаракатлари (ҳаракатсизлиги), қарорлари устидан судга шикоят қилинганда шикоятда жавобгар сифатида сайлов комиссияси кўрсатилади. Бироқ, шикоятда жавобгар сифатида сайлов комиссияси эмас, бал ки унинг раиси ёки раис ўринбосари кўрсатилганлиги учун шикоятни қабул қилишни рад этишга, иш юритишни тугатишга ёки ушбу асос би лан аризани (шикоятни) рад этишга йўл қўйилмайди. Бу ҳолатда сайлов комиссияси жавобгар сифатида талқин этилади. Сайлов комиссиянинг хатти-ҳаракатларини қонунга хилоф деб то пиш тўғрисидаги шикоятда

Ўзбекистон Республикаси Маъмурий суд ишларини юритиш тўғрисидаги кодексининг 128-моддасида назарда тутилган маълумотлардан ташқари шикоят қилинаётган хатти-ҳаракатлар нимада ифодаланиши, ҳаракатлар содир этилган сана, вақт ва жой, шикоят берган шахснинг фикрига кўра, содир этилган хатти-ҳаракатлар билан бузилаётган ҳуқуқлари ва қонун билан қўриқла надиган манфаатлари, шикоят берган шахснинг фикрига кўра содир этилган хатти-ҳаракатлар мувофиқ бўлмаган қонун ҳужжатлари ва шикоят берган шахснинг сайлов комиссияси хатти-ҳаракатларини қо нунга хилоф деб топиш тўғрисидаги талаби ва ҳуқуқини тиклаш усули кўрсатилади. Шахсларнинг бузилган ҳуқуқларини қисқа муддатларда тиклаш орқали уларнинг сайловда Ўзбекистон Республикаси Конституцияси билан кафолатланган ҳуқуқларидан эркин фойдаланишини таъминлаш мақсадида қонун ҳужжатларида ушбу тоифадаги шикоятларни кўриб чиқиш учун энг қисқа муддатлар белгиланган. Мазкур процессуал муддатлар ишни кўраётган суд учун қатъий бўлиб, ушбу муддатларнинг узайтирилишига йўл қўйилмайди.

Ушбу тоифадаги ишларнинг ўзига хос хусусиятларидан бири бу – ишларни кўришда сайлов тўғрисидаги қонун ҳужжатларида белгилан ган судларга шикоят билан мурожаат қилиш муддати қатъий бўлиб, уни тиклаш қонун ҳужжатларида назарда тутилмаган. Шунга кўра, мазкур тоифадаги муносабатларни тартибга солувчи қонун ҳужжатларида белгиланган судга шикоят билан мурожаат қи лиш муддатининг ўтганлиги билдирилган талабни рад этиш учун асос бўлади. Амалдаги қонунчилигимизда сайлов тўғрисидаги қонун ҳужжатларида сайловга олти кундан кам вақт қолган бўлса, шикоят дарҳол кўриб чиқилиши шартлиги ҳақидаги қатъий норма ўрнатилганлиги сабабли, ушбу тоифадаги иш бўйича шикоят келиб тушганда у девонхона орқали дарҳол рўйхатдан ўтказилиб, судьянинг иш юритувига топширилиши лозим. Шикоятни дарҳол кўриб чиқиш деганда, шикоят судга келиб тушган куннинг ўзидаёқ мазмунан кўрилиши тушунилади. Ариза суд томонидан шикоят берган шахсни ва тегишли сайлов комиссиясининг вакилини, шунингдек прокурорни ҳам чақиртирилган ҳолда кўриб чиқилади.

Ишни кўриш вақти ва жойи тўғрисида белгиланган тартибда хабардор қилинган шахсларнинг келмаслиги ишни кўриб чиқишга тўсқинлик қилмайди.

Ўзбекистон Республикаси Маъмурий суд ишларини юритиш тўғри сидаги кодексининг 67-моддасига мувофиқ, маъмурий органлар
низолашилаётган ҳужжатларининг, фуқаролар ўзини ўзи бошқариш органлари қарорларининг, улар мансабдор шахслари ҳаракатлари (ҳаракатсизлиги) нинг қонунийлигини исботлаш мажбурияти тегишли органлар ва мансабдор шахслар зиммасига юклатилиши белгилаб қўйилган бўлиб, сайлов комиссиясининг қарорларини ҳақиқий эмас деб топиш тўғрисидаги ишлар кўрилганда, ушбу қарорларнинг қабул қилинишига асос бўлган ҳолатларни исботлаш мажбурияти уларни қабул қилган сайлов комиссияси зиммасига юклатилади.

Ўзбекистон Республикаси Маъмурий суд ишларини юритиш
тўғрисидаги кодексининг 167-моддасига мувофиқ, сайлов комиссияларининг хатти-ҳаракатлари (қарорлари) юзасидан низолашиш тўғрисидаги ишларга доир ҳал қилув қарорлари дарҳол ижро этилади.

Юқоридаги мисоллардан кўринадики мамлакатимизда сайлов
комиссиялари фаолияти билан боғлиқ низоли масалалар ечими учун қонун чилигимизда мустаҳкам асос яратилган. Бу эса сайлов жараёнларининг қонуний ва адолатли ўтишига замин яратади.

 

Қарши туманлараро маъмурий

судининг судьяси                                                                                А.Буронов

 

Маъмурий судларда суднинг фаол иштироки принципини қўлланиши.

            Аннотация: Ўзбекистон Республикаси Маъмурий суд иш юритуви тўғрисидаги кодексининг суд ишларни кўриб чиқиш ва ҳал қилишда фаоллик кўрсатиш мажбуриятини назарда тутувчи қоидаси тадқиқ этилган, бу эса  қонун ва суд олдида тенглик тамойилининг амалга оширилишини кафолатлаши керак. Суднинг фаоллиги ишни адолатли кўриб чиқиш ва ҳал этилишини таъминлашга таъсирини таҳлил қилиш учун универсал процессуал хусусиятга эга бўлган исботлаш институти танланган. Шундай хулоса қилиндики, маъмурий суд ишларини юритишнинг пировард мақсади ҳақиқатни аниқлашдан иборат, акс ҳолда суд муҳокамаси натижалари эҳтимоллик хусусиятига эга бўлади. Шу боис Маъмурий суд иш юритиш тўғрисидаги кодекснинг 11-моддасида белгиланган “суднинг фоал иштироки” принципига ўзгартиришлар киритиш таклиф этилди.

            Давлат фаолиятининг бир тури сифатида одил судлов, ҳуқуқ ва манфаатларига дахл қилинган шахсларга нисбатан адолатни таъминлашга қаратилган бўлиб, у нафақат ҳуқуқий, балки ахлоқий асосларга ҳам таянади.

            Замонавий процессуал фаолият яққол тортишув хусусиятига эга. Суд иш юритиш жараёнида фаол иштирокчи эмас, балки кўпроқ ҳакамдир. Унинг мақсади ишда объектив ҳақиқатни ўрнатиш ва давлат томонидан берилган ҳуқуқларни ҳимоя қилишда томонларга ёрдам беришдан иборат эмас, у фақатгина иш ҳолатларини аниқлайди ва уларни қарорнинг асослантирувчи қисмида мустаҳкамлайди.

            Фуқароларнинг давлат ҳокимияти органлари ва уларнинг мансабдор шахслари томонидан чиқарилаётган ҳуқуқий ҳужжатлари ҳамда қабул қилинаётган қарорларининг қонунийлиги юзасидан низоларни судда кўриб чиқиш ва ҳал этиш судда ҳимояланиш ҳуқуқига оид конституциявий ҳуқуқни амалга ошириш шаклларидан бири ҳисобланади. Бундай ишларнинг ўзига хос хусусияти низолашаётган субъектларнинг ҳуқуқий ҳолатининг ўзига хослигидир. Улар бошқарув ва бўйсунув муносабатлари ҳолатида бўладилар. Бундай ҳуқуқий муносабатларнинг мажбурий иштирокчиси давлат ҳокимияти органи ёки мансабдор шахс ҳисобланади, уларга алоҳида шахс ёки бир шахслар гуруҳига нисбатан бошқарувни амалга ошириш, ташкилий ва бошқа юридик аҳамиятга эга ҳаракатларни бажариш ваколати берилган.

            Ўзбекистон Республикаси суд-ҳуқуқ соҳасида ислоҳотлар даъвомида 2023 йил 26 апрелда “Давлат органлари билан муносабатларда фуқаролар ва тадбиркорлик субъектлари ҳуқуқларининг самарали ҳимоя қилинишини таъминлаш бўйича қўшимча чоралар кўрилиши муносабати билан Ўзбекистон Республикасининг айрим қонун ҳужжатларига ўзгартиш ва қўшимчалар киритиш тўғрисида”ги Ўзбекистон Республикасининг 833-сонли Қонуни билан Маъмурий суд иш юритуви тўғрисидаги кодекснинг 11-моддаси “Тарафларнинг тортишуви ва тенг ҳуқуқлилиги” принципи –“Суднинг фаол иштироки” принципига ўзгартирилди.

            Шу ўринда савол туғилади: суднинг фаол иштироки принципи маъноси нимани англатади?

            Принциплар ҳар қандай ҳуқуқий жараённинг мажбурий элементларидир. Маъмурий суд иш юритуви моҳиятини очиб берадиган ва аниқлаштирадиган принципларнинг таҳлили уларнинг ижтимоий мақсадини аниқлаш имконини беради.

           

 

 

Қарши туманлараро

маъмурий судининг судьяси                                          А.Бўронов

Ўзбекистон Республикаси Президетининг 2025 йил 21 августдаги 140-сонли фармогиа асосан Ўзбекистонда “Рақамли суд” концепциясининг жорий этилиши: ҳуқуқий ва технологик таҳлили.

Ушбу мақолада Ўзбекистон Республикасида суд тизимини рақамлаштиришга қаратилган “Рақамли суд” концепцияси илмий жиҳатдан таҳлил қилинади. Концепциянинг асосий йўналишлари — сунъий интеллектдан фойдаланиш, электрон иш юритуви, масофавий суд муҳокамалари ва автоматлаштирилган қарор қабул қилиш механизмлари — халқаро тажриба билан солиштирилади. Шунингдек, мазкур ислоҳотнинг ҳуқуқий, институционал ва амалий асослари ҳамда унинг фуқаролар ва тадбиркорлик субъектларига таъсири ёритилади.

Калит сўзлар: рақамли суд, сунъий интеллект, суд тизими, электрон иш юритуви, суд ислоҳотлари, Ўзбекистон.

Сўнгги йилларда Ўзбекистонда суд-ҳуқуқ соҳасидаги ислоҳотлар қаторида рақамлаштириш ва ахборот технологияларини жорий этиш алоҳида ўрин тутади. Президент қарори билан 2025 йилда тасдиқланган “Рақамли суд” концепцияси мамлакат суд тизимини тубдан ўзгартиришни, уни замонавий ва фуқаролар учун қулай шаклда қайта ташкил этишни мақсад қилади. Ушбу мақолада мазкур концепциянинг назарий ва амалий асослари, татбиқ этиш механизмлари ва истиқболлари таҳлил қилинади.

“Рақамли суд” концепциясининг ҳуқуқий асослари

2025 йилда Олий суд, Рақамли технологиялар вазирлиги ва Иқтисодиёт ва молия вазирлиги томонидан илгари сурилган ва Президент томонидан маъқулланган концепция:

  • Суд муҳокамаларида сунъий интеллектдан фойдаланиш;
  • Ариза бериш ва ҳужжат айланмасини электронлаштириш;
  • Суд иштирокчиларининг масофавий иштирокини таъминлаш;
  • Суд жараёнларини автоматлаштириш каби вазифаларни қамраб олади.

Мазкур қарор Ўзбекистон Республикасининг “Электрон ҳукумат тўғрисида”ги, “Суд ҳокимияти тўғрисида”ги қонунлари билан уйғунлашган ҳолда ишлаб чиқилган.

Технологик механизмлар: сунъий интеллект ва рақамли жараёнлар

Концепциянинг ўзига хос жиҳати шундаки, у суд жараёнларини рақамлаштириш билан чекланиб қолмай, уларни интеллектуаллаштиришга ҳаракат қилади. Қуйидаги механизмлар назарда тутилган:

  • Суд натижасини прогноз қилиш: Ариза топширишдан олдин SI ёрдамида тахминий натижалар ва харажатлар ҳисобланади.
  • Автоматлаштирилган ҳужжат шакллантириш: Суд қарорлари ва ажримлари махсус алгоритмлар ёрдамида автоматик тайёрланади.
  • Онлайн иштирок: Суд мажлислари видеоконференцалоқа орқали ўтказилади.
  • Баённома ва протоколлар реал вақтда матнлаштирилади.
  • Электрон ижро: Суд қарорлари ижроси автоматик тарзда бошланади.

Ижтимоий ва ҳуқуқий афзалликлар

Фуқаролар ва тадбиркорлар учун:

  • Вақт ва маблағ тежалади;
  • Судга электрон мурожаат қилиш орқали географик ва маъмурий тўсиқлар бартараф этилади;
  • Суд жараёнини шахсий кабинет орқали онлайн кузатиш имкони.

Давлат ва суд органлари учун:

  • Иш юкини оптималлаштириш;
  • Шаффофликни таъминлаш;
  • Суд қарорларининг сифатини ошириш.

Тажриба лойиҳаси ва босқичма-босқич татбиқ

2025 йил охирига қадар Тошкент шаҳрида “Рақамли суд” концепцияси асосида махсус суд заллари ташкил этилади. Таҷриба натижаларига асосан:

  • 2026–2027 йилларда республика миқёсида босқичма-босқич жорий этилади;
  • Олий суд концепция доирасида кўриладиган иш турларини белгилаб беради.

Халқаро тажриба билан солиштириш

Эстония, Сингапур, Канада каби давлатларда рақамли судлар самарали ишлаяпти. Уларда ҳам SI асосида қарор лойиҳалаш, баённомаларни реал вақтда тайёрлаш, масофавий муҳокамалар ва электрон иш юритуви жорий этилган. Ўзбекистон тажрибаси ушбу моделларга яқинлашмоқда.

Хулоса: “Рақамли суд” концепцияси – Ўзбекистон суд тизимидаги трансформациянинг янги босқичидир. Унинг тўлиқ амалга оширилиши суд муҳокамаларининг тезкорлиги, самарадорлиги ва шаффофлигини таъминлайди. Концепция нафақат технологик, балки ҳуқуқий, институционал ва маданий жиҳатдан ҳам ислоҳотларни талаб қилади. Давлат томонидан қўллаб-қувватлаш, кадрлар малакасини ошириш ва аҳоли ҳуқуқий саводхонлигини кучайтириш унинг муваффақияти гаровидир.

 

 

 Қашқадарё вилоят маъмурий

 судининг судьяси                                                                                 У.Кадиров

 Қарши туманлараро маъмурий

 судининг судьяси                                                                                 Ж.Хидиров

 Қарши туманлараро маъмурий

 судининг судьяси                                                                                  Ш.Бурхонова

Перейти к содержимому